Enkuantu, molok ne’e, iha loron 11 fulan-Fevereiru 2021, ADTL mós involve ona iha diskusaun ba dahuluk kona ba ratifikasaun konvensaun direitu ema ho defisiensia, iha Ministeriu Negosiu Estranjeiru no Kooperasaun (MNEK).

Nune’e, Timor-Leste presiza ratifika konvensaun ne’e hodi garante ema ho defisiensia bele goza sira nia moris hanesan ema seluk.

Aleinde, atu promove no proteze ema ho defisiensia hodi garante igualidade, direitu umanus no mós liberdade fundamental hanesan ema hotu.

Tuir, baze legal ba ema ho defisiensia iha konstituisaun RDTL artigu 21, sidadaun ne’ebe iha defisiensia fiziku ou mental iha direitu no mós obrigasaun hanesan sira seluk, maibé sira sei la hala’o knar hirak ne’ebé sira labele halo tanba deit sira nia defisiensia.

Nune’e bainhira mak estadu bele promove protesaun ba sidadaun sira ne’ebe iha defisiensia tuir lei haruka.

Dekretu lei 10/2008 kona ba “ estatuto organiku ba Ministeriu Soliedadriedade Sosial no Inkluzaun”, ne’ebe fo mandatu ba MSSI atu kaer responsabilidade kona-ba programa hodi promove direitu ema ho defisiensia.

Nia akresenta, situasaun ne’ebe EhD hasoru iha bareira oin-oin hanesan, ambiental, atetudional no instituisional, abandonadu, tratamentu la dignu no aktu negativu sira seluk nafatin hasoru ba ema ho defisiensia no mós OGE la sensivel ba asuntu defisiensia.

Diretór Ezekutivu ADTL, Cesario da Silva hatete, agora dadauk nasaun ne'e prepara-an hela ba adezaun Timor-Leste nian ba Azean.

Ho nune’e, tuir observasaun husi ADTL, rekejitus ne’ebé atu sai membru Azean mak, nasaun ne’e tenki ratifika konvensaun ONU direitu ema ho defisiensia.

Tuir nia, nasaun hotu ne’ebé sai membru Azean ratifika hotu ona konvensaun, inklui mós país membru CPLP sira, maibé hela deit Timor-Leste mak seidauk ratifika.

“Tanba ne’e, ami husu liu-liu ba Governu atu halais prosesu ratifikasaun, selae prosesu ratifikasaun ne’e hanesan deit konprimisu, tanba ami nia akompañamentu ba relatoriu periodiku univelsal ne’ebé kada tinan haat Governu ba aprezenta iha Zenebra, Timor-Leste sempre dehan ami sei ratifika iha tempu besik, maibé até agora sai deit hanesan komprimisu,”dehan nia ba Online INDEPENDENTE, iha salaun ADTL, Maskarenhas, Balide, kuarta ne’e (13/10).

Tanba ne’e, ADTL hanoin momentu diak atu rekomenda ba oitavu Governu atu haree ba prosesu ratifikasaun konvensaun ONU ba direitu ema ho defisiensia.

Iha sorin seluk, Diretór Nasional Protesaun no Promosaun ba Direitu Ema ho Defisiensia (DNPPDPD), Mateus da Silva hatete, agora dadauk Governu prepara hela kondisaun ida diak, liu husi planu asaun nasional ema ho defisiensia. Nune’e, fó dalan ba Governu atu ratifika konvensaun ne’e.

“Ita atu hatete katak, ita preparadu ona, pelumenus meius ida hanesan mak ita halo ona. Nune’e, ba oin ita sei kordena no Ministeriu Justisa no Ministeriu Negosiu Estranjeiru no Kooperasaun, hodi dudu prosesu ne’e no karik ita preparadu ona, pronto ita bele ratifika ona konvensaun ONU direitu em ho defisiensia,”haktuir Diretór Mateus.

Entretantu, prosesu ba ratifikasaun konvensaun ne’e Ministeriu Soliedariedade Sosial no Inkluzaun (MSSI) presiza halo konsutasaun  ho Ministeriu Justisa (MJ) no Ministeriu negosiu estranjeiru no kooperasaun (MNEK) no mós parseria sira mak hanesan instituisaun ne’ebé involve iha kestaun lei internasional.

Atu nune’e prepara no aprezenta esbosu rezolusaun ba Konsellu Ministru (KM), hafoin konsellu minsitru revista proposta rezolusaun ne’e no halo rekomendasaun ba parlamentu nasional.

Hafoin parlamentu nasional konsidera no aseita rezolusaun ne’e atu ratifika no nune’e lori ba iha Prezidente Republika (PR) hodi promulga.

Enkuantu, rezolusaun ne’e se tama ba iha jornal republika no MNEK sei intrega ba sekretaria jeral nasaun unidas, liu husi apoiu MNEK no parseiru sira.

Asistente Editor: Saturnina da Costa