DILI: Neineik-neineik kompañia joint ventura ba esplorasaun Greater Sunrise hahú dada-aan hodi fa’an hotu ona sira ninia asaun, hahú husi ConocoPhillips no Shell.
Nune’e, haree husi perspetiva polítika ekonomia nian hahú hamosu duvida boot, karik posu mina ne’e bele fó rendimentu di’ak tanba saida maka kompañia sira ne’e tenke fa’an sira ninia asaun.
Parlamentu Nasionál (PN) bankada opozisaun FRETILIN duvida relasiona ho kompañia operadór mina sira dada aan hodi fa'an hotu ninia asaun ne’e ho motivu saida, presiza governu Timor tenke hatene.
Deputadu FRETILIN, Antonino Bianco hatete, kompañia operadór mina hanesan ConocoPhillips no Shell uluk sira mak iha intensaun boot tebes atu halo esplorasaun mina Greater Sunrise, maibé ohin loron sira fa'an hotu ona ninia asaun.
Kompañia hirak ne’e iha rekursu umanu, finanseiru, materiál kompletu hotu, entaun sira ne’e hatene kondisaun kampu mina iha tasi Timor ne'ebá. Sira dada aan ne’e mina iha ne'ebá ne’e laiha ona valór ekonómiku ka sira lakohi atu servisu hamutuk ho Timor Gap.
Sosa asaun ne’e la'ós polítika, maibé ne’e komérsiu nian governu ohin loron iha ona rekursu ba komersializasaun, tékniku produsaun ne’e preparadu hotu ona seidauk.
Nia hatete, governu foin sosa asaun husi kompañia rua ho osan tokon $650 ne’e seidauk konta ba instalasaun refinaria sira atu halo produsaun ba mina.
Tuir informasaun husi peskizadór sira bele gasta sa’e to’o Biliaun $10 to’o $15 ba leten, entaun haree ba osan fundu petrolíferu atu ne’e Biliaun $17 uza hotu ba iha ne'ebá governu sei uza osan saida ba OJE kada tinan.
Timor iha ona asaun 56% ba oin kompañia rua ne’e sira hakarak joint ho Timor Gap atu dada gazodutu ne’e mai Timor ka lae, karik sira mós dada-aan Timor prontu ona atu la’o ho kompañia ne’ebé hodi dezenvolve indústria petrolíferu ne’e rasik.
Investimentu ida hanesan joint ventura ne’e se mak iha asaun boot liu nia mak sei tau osan barak, tanba ne’e risku boot mós ba Timor iha investimentu ne’e rasik.
Osan ne’ebé ohin loron atu investe ne’e tenke iha garantia katak lukru husi osan ne’e bainhira mak tama fali, nune’e mós dada gazodutu husi Greater Sunrise mai Timor ne’e bainhira loos, presiza esplikasaun husi governu rasik.
Governu Sosa Asaun Shell Tokon $30
Nune’e, Konsellu Ministru mós aprova rezolusaun Governu nian kona-ba kontratu atu halo akizasaun ba interese partisipativu no diretu iha Kampu Greater Sunrise nian.
Partisipasaun Timor-Leste nian iha operasaun petrolíferu no transferénsia ba interese partisipativu no direitu hirak ne’e afavór ba TIMOR GAP ka ninia subsidiária sira hodi halo jestaun ba interese partisipativu no direitu hodi naran no reprezenta Estadu Timor-Leste.
"Akordu ne'e asina ona iha Bali ne'ebá, tanba ne'e Konsellu ministru aprova rezolusaun atu halo prosesu ne'e ba oin," dehan Ministru Prezidensia Konsellu Ministru, Hermenegildo ‘Agio’ Pereira, iha Palásiu Governu, Sesta (23/11).
Ho situasaun ne'e, oportunidade ba partisipasaun atu esplorasaun kampu Greater sunrise hamutuk porsentu 56,56%.
Desizaun sosa asaun ne’e Governu aprova orsamentu ho montante tokon $300 hodi sosa akizasaun husi Shell nian.
Parseiru atuál ba joint ventura Sunrise mak hanesan Woodside hanesan operadora ho partisipasaun 33,4%, ConocoPhillips 30%, Shell 26.6%, no Osaka Gás 10%.
