Politíka Redasaun Kanál Mídia entre Influensia Politíka no Interese Pùbliku

By Alberico da Costa Junior Fevereiru 22, 2017 7764
Alberico da Costa Junior Alberico da Costa Junior

Relasaun entre mídia ho politíka, ema dehan, “antara cinta dan benci.” maske hanesan ne’e, parte rua ne’e presiza malu. Ida fò informasaun no ida seluk hato’o informasaun. Iha kontestuprosesu harii demokrasia, mídia hola papel importante laos hato’o deit informasaun ba pùbliku. Maibé liu ida-ne’e nia hala’o mòs funsaun kontrolu sosiál ba lalaok prosesu governasaun no servisu pùbliku ne’ebé entidade sira Estadu nian hala’o. Jornalista profesionál sira fiar katak atu realiza papel ne’e presiza iha prinsípiu universál jornalistíku, hanesan fair and balance reporting, independensia no prinsípiu sira seluk-tan, nune’e pùbliku nia direitu atu asesu informasaun bele hakunu ho loloos. Kualidade demokrasia depende mòs oinsa opiniaun pùbliku ne’e forma ho di’ak iha ambiente ida-ne’ebé diversu no livre.

Entau, mídia iha responsabilidade boot atu forma opiniaun pùbliku liu-husi ninia notisia no programa sira relevante. Tan-ne’e mídia tenke hala’o ninia papel tuir prinsípiu sira jornalizmu nian. Atu asegura mídia hala’o ninia papel ho di’ak nia tenke moris iha ambiente ida ne’ebé livre no lahetan presaun ruma husi parte ne’ebé deit. Misaun prinsipál mídia nian iha tempu modernu agora mak tau aas-liu interese ùmanu duke interese grupu. Mídia tenke sees husi influensia hotuhotu, tantu influensia politíka ka ekonòmia. Iha kontestu eleisaun, jornalista sira tenke hakerek no hato’o notisia ka programa sira ho independente no imparsiál. Maibé, faktu empiris hatudu katak jornalista balu iha relasaun ho politíku sira no balu fali afilia ba partidu politíka balu. Mídia presiza duni konsidera fraze Inglés tuir mai ne’e, relationship can be close, but not too close. Fraze husi lian Inglés ne’e ezije oinsa jornalista ida jere ninia an-rasik atu limita relasaun ho politíku sira iha situasaun espesifíku ida, nunee nia bele serbisu ho independente no imparsiál. 

Laos ne’e deit, politíka redasaun kada kanál mídia mòs tenke independente husi influensia politíka ka ekonòmia tamba prosesu tomak serbisu no atividade jornalistíku nian ne’e liu-husi dapur redasaun nian. Politíka redasaun kanál mídia sira tenke hasoru mós realidade katak mídia nain balu involve iha partidu politíka no balu fali iha relasaun ho politíku sira. Ida-ne’e tau pozisaun politíka redasaun kanál mídia sira iha dilema nia laran. Saida mak mídia presiza halo iha situasaun ne’e? Jornalista ka Kanál mídia sira tenke konsiente katak sira serbisu ba interese públiku laos interese mídia nain sira nian. Entau, kada kanál midia tenke asegura kedas ninia independensia no imparsialidade politika redasaun nian husi relasaun politika hanesan ne’e.

Politíka redasaun nu’udar matadalan ida, entau iha ninia artigu tenke hatuur kedas katak politíka redasaun husi kanál mídia ne’e independente husi interese politíka, ekonòmia no interese hotuhotu ne’ebé afeita atividade jornalistíku kanál mídia nian. Siknifika estrutura kanál mídia nian husi diretòr to’o iha xefe redasaun tenke sees husi influensia politíka. Maske jornalista sira mòs iha direitu politíka hanesan sidadaun sira seluk, maibé misaun ne’ebé sira hala’o ne’e ezije duni atu sira serbisu ho independente no imparsiál. Kanál mídia tenke asegura ona katak jornalista hotuhotu tenke kompriende no kumpri Kòdigu Étika jornalistíka ne’ebé eziste. Kumpri Kòdigu Étika laos deit ezijensia étika, maibé mòs nu’udar dalan ida atu jornalista sira la’o-tuir hodi evita akuzasaun legál ne’ebé kauza husi mídia nia pùblikasaun rasik.

Iha kontestu tinan politíka [eleisaun] ne’e, RTTL no ANTIL nu’udar kanál mídia pùblika ne’ebé potensiál tebes ba influensia politíka tamba sira hetan fundu husi Estadu liu-husi governu ne’ebé ukun. Esperansa públiku nia mak politíka redasaun RTTL no ANTIL nia tenke independente duni husi lasu no influensia politíka sira. Entau, estrutura kanál mídia públiku rua ne’e tenke lidera husi ema sira ne’ebé laiha relasaun ruma ho politíku, partidu sira no sátan governu. Se lae, independensia, imparsialidade no objetividade husi kanál midia rua ne’e sei lakon. Prezensa eis-Ministru Finansia, Emilia Pires iha programa sala redasaun TVTL nian iha tinan hirak-liu ba sai pólemika iha momentu ne’ebá. Sra. Emilia halo defeza ba nia-an iha programa forum públiku ne’e relasióna ho ninia julgamentu iha tribunál. Públika kestióna independensia no fairness redasaun RTTL nian tamba laiha fonte selukmak mosu iha progama ne’e. Loloos ne’e, TVTL konvida parte instituisaun judisiál no sosidade sivil atu hato’o mós sira nia hanoin kona-ba kazu ne’e, maibé ida-ne’e laakontese.

Independensia lasiknifika tenke independente makaas hanesan BBC, maibé maizu-menus besik ida-ne’e, ne’e mak ema barak ka públiku nia mehi ba independensia RTTL no ANTIL nu’udar kanál mídia pùbliku. Molok tama iha tinan politíka 2017, jornalista balu RTTL nian deskonfia hetan envelope [osan] husi governante balu ho intensaun atu transmiti atividade tomak husi instituisaun ne’ebé sira lidera. Ho aktu ne’e, mosu  impresaun katak entidade ka instituisaun governu sira seluk nunka serbisu no laiha atividade atu hala’o tamba TVTL ladun kovre atividade instituisaun sira seluk nian. Iha town hall meeting ne’ebé foin dadauk ne’e Asosiasaun Jornalista Timor Loro Sa’e (AJTL) organiza, Xefe Departmentu Informasaun RTTL nian, Elisio “Nito” Pinto hato’o oinsa RTTL nia jornalista balu simu osan husi politíku sira ne’ebé dadauk ne’e ukun. Nia uza biban ne’e hodi husu Conselho de Imprensa (CI) atu haree asuntu refere tamba afeita makaas independensia jornalista no politíka redasaun RTTL nian iha nia pùblikasaun.

Loos duni, deklarasaun husi Sr. Nito ne’e halo ema barak hakfodak tamba pùblikamente hato’o parsialidade jornalista RTTL nian balu ne’ebé durante ne’e hala’o atividade jornalistíku. Pergunta mak ne’e, karik jornalista ne’e simu duni osan husi instituisaun ka governante ruma hodi halo kobertura ba sira nia atividade, tansa notisia husi atividade ne’e públika? Iha situasaun hanesan ne’e, redasaun mak iha kompetensia atu foti desizaun katak notisia ne’e bele ka labele atu hatuun. Difisil duni atu siik razaun tansa notisia hirak ne’e hatuun. Maibé, buat ne’ebé importante-liu iha ne’e mak xefe departementu informasaun RTTL nia onestidade ba asuntu ne’e tamba nia hakarak mudansa. Nia frankamente hato’o ba entidade tomak mídia nian atu haree situasaun ne’e tamba afeita independensia redasaun RTTL nian. Hahalok simu osan ka sasan ruma husi ema ka instituisaun ruma, jornalista ne’e viola ona Kòdigu Étika jornalistíka tamba ida-ne’e subornu no konsidera mòs nu’udar aktu krime tuir Kòdigu Penál. 

Saida mak mídia tenke halo iha tinan politíka ne’e? Mídia laos deit atu hato’o informasaun hodi lori votante sira bá sentru votasaun, maibé mòs eduka no hakbit sidadaun sira atu hetene sira nia direitu. Oinsa atu kontrola orgaun sira ne’ebé organiza eleisaun husi manipulasaun no oinsa hato’o keisa kona-ba fraùde ne’ebé mosu iha eleisaun ho independente no balansiu. Mídia mòs presiza konvense sidadaun hotuhotu atu ezerse sira nia direitu tamba iha sidadaun balu dalaruma lakohi atu vota iha eleisaun tamba sira lagosta politíku sira ne’ebé dadaun ne’e ukun. Tuir sira, politíku sira ne’e durante ukun lahalo mudansa ba povu nia moris. Sidadaun sira ne’e mak ativista no mahasiswa sira, loloos ne’e sira nia votu ne’e nu’udar votu alternativa, nune’e bele halo mudansa politika, selae status quo sei iha nafatin. “Golput” bele mosu iha eleisaun jerál ida-ne’e, entau midia tenke halo esforsu makaas duni atu bele konvense ema hirak ne’e, nune’e sira bele ezerse sira nia direitu iha loron eleisaun tamba sira ninia votu iha impaktu boot ba mudansa politíka no dezenvolvimentu iha periòdu tinan lima mai.

Iha sorin seluk, mídia mòs tenke kuidu ho politíku sira ninia lasu tamba iha prosesu kampaña eleitorál sira sempre hato’o susesu ne’ebé sira iha. Liuliu, partidu sira ne’ebé ukun, sertamente sira sei hato’o buat di’ak deit, nunee bele hetan rekuinesimentu husi povu. Iha aspeitu jornalizmu, politíku sira hakarak valor notisia ne’ebé babain, hanesan “asu tata ema” maibé jornalista tenke buka leet hodi hato’o valor notisia ne’ebé lababain [unusual] “ema tata asu”. Siknifika jornalista tenke kritíku no analitíku iha kestaun ne’e. Wartawan tidak hanya sekedar bertanya, tetapi mempertanyakanapa yang disampaikan oleh para politisi itu. Atu konkretiza ida-ne’e, presiza iha “fair and balance reporting” husi kada jornalista. Siknifika, laiha favoritizmu iha atividade jornalistíku durante kanál mídia sira nia públikasaun kona-ba eleisaun. Balansiu siknifika espasu no tempu públikasaun ba kada kanditadu ka partidu tenke hanesan. Laiha kandidatu ka partidu ida mak hetan espasu ka tempu barak ka boot-liu ida seluk. Konserteza ne’e sai dezafiu boot ba kanál mídia sira ne’ebé falta rekursu úmanu, osamentu no falta fasiladade apoiu, hanesan transporte no fasilidade sira seluk. Agora ida-ne’e depende ba mídia idaidak nia estratejia oinsa atu hakunu ezijensia prinsípu sira jornalizmu nian iha leten.

Finalmente, mídia ka jornalista tenke hala’o nia serbisu ho profesionál, siknfika tenke serbisu tuir prinsípiu universál jornalistíku no Kòdigu Ètika jornalistíka, nune’e pùbliku lakestiòna sira nia independensia, imparsialidade no bele hasees-an husi ameasa oioin. Iha aprezentasaun paper ida, Porta Voz NATO, Dr. J.P. Shea hateten, “Politisi dan jurnalis mesti saling melayani satu satu sama lain dengan saling menghargai, akan tetapi bukan dengan persahabatan – politisi yang meyakini bahwa dia mengontrol jurnalis, itu akan hanya mengecewakan; jurnalis yang terlalu dekat dengan politisi akan kehilangan obyektivitasnya. Hubungan boleh dekat, namun jangan terlalu dekat. Hein katak fraze ida-ne’e bele sai motivasaun ba kanál mídia sira no jornalista Timor Oan hotuhotu atu serbisu ho independente no imparsiál iha tinan politíka 2017. Viva jornalista Timor-Leste!

                                                                                                 Hakerek-Nain Nu’udar

                                                                                                 Diretór Dezenvolvimentu no Análiza Mídia Conselho de Imprensa,

                                                                                                 no Prezidente Konsellu Étika Asosiasaun Jornalista Timor Lorosa’e (AJTL)

                                                                                                 Telemovel: 77254078

Rate this item
(0 votes)

Independente Digital TV