Hafoin mosu mudansa boot iha Parlamentu Nasionál, ikus mai, deputadu sira sei uza duni osan rihun $500 ne’e.

Vise Prezidente Parlamentu Nasionál, Luis Roberto da Silva hatete, iha reuniaun lider Bankada informa ona ba komisaun sira atu halo planu fiskalizasaun hodi ezekuta rihun $500.

“Sin, horisehik (Kinta) ami kolia tiha ona, osan mill $500 ne’ebé aprova iha Parlamentu Nasionál kona-ba Covid-19 nian ne’e haruka fila-fali ba kada komisaun hatama sira-nia pareser par bele ezekuta,” informa Luis iha PN, Sesta (05/06).

Nia dehan, osan ne’ebé mak Parlamentu Nasionál aprova ona, labele haruka fali ba Governu, tanba komisaun sira prepara nia planu atu ezekua

“Ha’u hanoin Parlamentu Nasionál mós bele jere hodi ezekuta ida ne’e, tanba fila-fali ba planu kada komisaun ida-idak ninian refere ba covid-19 nian,” nia hatutan.

Luis informa mós katak Prezidente PN Aniceto Guterres mós “autoriza” atu ezekuta fundus refere.

Entretantu, iha 2 Abril 2020, mosu diskusaun maka’as iha PN relasiona ho osan rihun $500 ne’e.

Iha momentu ne’ebá, Prezidente PN Arão Noe deklara razaun PN presiza osan rihun $500.

“Komisaun A kona-ba direitus Umanus, komisaun B kona-ba seguransa no defeza, komisaun C kona-ba finansas públikas, komisaun F kona-ba saúde. Komisaun sira ne’e tenke funsiona par akompaña hala’o kna’ar fiskalizasaun kona-ba osan ne’e,” dehan Arão.

Ba kestaun ne’e, Xefe Bankada FRETILIN, altuál Prezidente PN, Aniceto Guterres hatete, PN funsiona normal nafatin maske implementa EE, no finansiamentu ba atividade la’o maske ho rejime duadesimu.

“Ha’u la fi’ar, ita-nia servisu fiskalizasaun ne’e dehan osan laiha ona ita atu paradu total ne’e, hau lafiar ida, ne’e laloos se hanesan ne’e, osan laiha hotu, duádesimu ne’e osan iha nafatin,” dehan nia.

Tuir Aniceto, PN iha osan atu halo fiskalizasaun ba Estadu Emerjénsia tan ne’e la presiza foti fali osan husi proposta millaun $150 ne’ebé governu aprezenta ba Covid-19.

“Uza fali osan duádesimu ninian ne’e mak halo fiskalijasaun, osan iha hela, la presija, sa tan iha ne’e hakerek dehan dezenvolvimentu politika no programas, ne’e buat ezekutivu nian ona, se situasaun extra-ordinariu ita presiza osan, osan ita tau hotu iha fundu  proposta millaun $150 ne’e bele halo proposta ba hasai osan husi ne’ebá, la presija dehan ida tau ketak mai iha Parlamentu  nasionál atu halo saida,” nia hateten.

Deputadu Bankaka Partidu Demokratiku, Adriano do Nascimento hatete, di’ak liu osan rihun $500 fila ba Governu mak ezekuta.

“Ha’u hanoin di’ak liu osan ne'e fila ba estadu, tanba moras ne'e gabinete jestaun krize iha ona ekipa, entaun sira mak jere, ita iha kapasidade par moras seluk mai karik ita-nia tékniku iha ona. Agora Parlamentu Nasionál mak ita tau osan ne'e doutór mak atu mai tan ka atu halo fatin izolamentu ba deputadu sira par moras kona karik lalika sai?”.

Iha fatin hanesan Deputada bankada  PLP, Maria Angelina Sarmento haktuir, tau osan mill $500 iha PN hare’e ba parte ida hadau ezekutivu nia servisu.

“Iha artigu 2A númeru 2 ne'ebé atribui tan mill $500 ba PN par atu halo programa no polítika. Ha'u hanoin asaun ida ne'e ita intervene iha kompeténsia ezekutivu nian,” dehan  nia.

Vise Prezidente PN ne’e hatutan, se tau osan rihun $500 iha Parlamnentu Nasionál ne'e hakarak hetan hotu lukru.

“Ita tau tan osan mill $500 ne'e ha'u bele halo konkluzaun katak, ita mós halo fatiado bolu iha situasaun emerjénsia ne'e par ita mós hetan hotu,”dehan nia.

Deputadu Bankada FRETILIN, Atoninho Bianco hatete, haree opinaun kuaze hanesan kada preokusaun asuntu ida atu hasai fali osan ba tau fali iha Parlamentu Nasionál atu halo servisu covid-19 nian,

“Ha’u hanoin la merese atu milaun $150 atu hasai fali osan husi ne’ebá mill $500 fali, entaun ha’u iha konsellu adiministrasaun nunka ema ida atu hatete katak osan laiha par atu la’o, osan iha, maibé kabe deputadu sira iha kada komisaun ida-idak bele hato’o proposta atu hala’o viajen iha terrenu,” deha nia.

Vise Xefe Bankada PLP, Deputadu Francisco de Vasconcelhos dehan, iha proposta rihun $500 ne’e la kolia atu halo fiskalizasaun no proponente sira-nia esplikasaun mós la hanesan, tanba iha  proposta ne’e la’os atu halo fiskalizsaun, maibé atu halo programa politika.

“Ha’u-nia perguntas, ita ba halo programa no politika ida kona-ba dezenvolvimentu ba kombate virus corona ne’e, Ministra Elia mak atu mai halo fiskalizasaun ka? Ita-boot sira dehan atu halo fiskalizasaun, mais iha ne’e la kolia atu halo fiskalizasaun,” nia hatete.

Hatán ba kestaun ne’e, Xefe Bankada CNRT, Duarte Nunes ne’ebé sai proponete ba osan rihun $500 ne’e dehan, proposta ne’e halo tanba presiza fundu ida ba komisaun sira atu bele halo fiskalizasaun durante estadu emerjensia.

“Ami hanoin kria fundu ne'e tanba osan povu nian, ita na’in 65 ne'e reprezenta povu, tanba ne’e osan povu nian ne'e tenke tau klaru, mak responsavel atu foti, ida ne’e mak ami hakarak, la’os ba tau iha karon mak ida-idak ba sukit,” dehan nia.