Tuir Índise Persepsaun Korrupsaun ne’ebé públika husi Transparensia Internasional (Transparency International) iha tinan 2018, nivel korrupsaun iha Timor Leste sa’e kompara ho tinan 2017.

Iha tinan 2017, Timor Leste okupa númeru 91 husi nasaun 180 ho valor 38, no iha tinan 2018, Timor Leste okupa númeru 105 ho valor 38.

Valor korrupsaun sura husi skalaun 0 (korrupsaun boot liu) to’o skalaun 100 (moos tebes husi korrupsaun). Iha tinan 2018, nasaun ne’ebé okupa númeru dahuluk nu’udar nasaun ne’ebé moos husi korrupsaun mak Dinamarka ho valor 88, no nasaun ne’ebé korruptu liu mak Somalia ne’ebé okupa númeru 180 ho valor 10.

Deputadu bankada Partidu Demokratiku (PD) Adriano do Nascimento hatete, loron Konsulta Popular ba tinan ida ne’e tenke sai loron reflesaun ba Timor-oan hotu hodi hakribi no hapara ona aktu hirak ne’ebé halakon nasaun no povu, no mós hafoer nasaun ninia imajen.

“Hotu-hotu, ukun-nain sira, lider sira, tenke halakon aktu korrupsaun, suborno, ne’e tenke para ona tanba ne’e halakon nasaun, hafoer nasaun no hatun nasaun ninia dignidade iha mundu internasional,” deklara Adriano iha Parlamentu Nasionál, foin lalais.

Durante ne’e, nia hatutan, ema konsidera TL nu’udar nasaun korruptu iha mundu, no osan estadu nian halai ba grupu kiik-oan ida.

Tan ne’e, nia afirma, Timor-oan hotu tenke para ona ho aktu korrupsaun.

“Hodi nune’e ema labele dehan nasaun Timor Leste nasaun korruptu, osan governu nian halai ba grupu kiik oan ida, Ida ne’e ita la dignifika ita-nia nasaun,” katak deputadu ne’e.

Deputadu ne’e mós toma nota ba seitór justisa ne’ebé tuir nia to’o ohin loron seidauk hatuur loloos iha ninia fatin.

“Tau justisa loloos iha nia fatin no mós halo justisa ba ema labele lori kiik-oan sira mak ba tribunál maibé boot sira halai husi justisa, livre,” nia kritika.

Adriano husu mós ba joven sira atu tenke halo reflesaun ba idaidak ninia an no buka oinsa atu hatuur nasaun ida ne’e ho dignu.

“Tempu jerasaun foun ninian tenke dignifika nasaun ne’e ho matenek hodi nafatin dignifika funu-nain sira-nia sakrifisiu ho ita-nia kontribuisaun rasik ba nasaun ne’e ninia di’ak.”

Ba foin-sa’e sira, nia husu atu tenke hakribi violensia ne’ebé iha tempu hirak ikus ne’e hahú buras fila fali.

“Tenke hakribi ona aktu violensia ne’ebé halo bebeik. Timor-oan sira oho maluk bebeik, liu-liu joven hapara ona tanba uluk ema oho ita, ema seluk mak oho, agora ita mesak labele oho malu.”

Bainhira joven sira oho malu nafatin, tuir deputadu ne’e, signifika katak joven sira la valoriza funu nain sira ninia sakrifisiu no la dignifika nasaun soberania ida ne’e.

Adriano mós husu ba feto foin-sa’e sira atu tenke muda mentalidade soe sira-nia oan, no husu ba mane sira atu hatudu sira-nia responsabilidade.

“Nasaun ida ne’e labele moris ho soe bebé no moris ho joven sira oho malu,” dehan nia.

Iha biban ne’e, Adriano hato’o mós ninia agradesimentu ba lider sira ne’ebé organiza rejistensia no lider nasionál sira hanesan Xanana Gusmão, Taur Matan Ruak, José Ramos Horta, Francisco Guterres Lu Olo, Mari Alkatiri, Lere Anan Timur, no seluk tan ne’ebé konsege lori povu Timor Leste hetan ukun rasik an.

“Hanesan jerasaun foun orgullu ba sira ninia matenek. Sira ninia lideransa mak lori Timor Leste to’o iha 30 Agostu (1999) hodi fó biban atu deside rasik ninia futuru,” dehan nia.

Maske nune’e, ba ohin loron nian, Adriano husu ba lider hirak ne’e atu fó liman ba malu hodi hakotu imapasse politika ne’ebé daudauk ne’e akontese.

“Ha’u hanoin 30 Agostu tenke halo reflesaun ba buat sira ne’e, hadia halo di’ak, konsolida ita-nia nasaun ne’e, konsolida nafatin ba liberdade nasaun,” dehan Adriano.