Monumentu Integrasaun ‘Sasin’ ba Lansamentu Loron Nasionál Liberdade Imprensa Featured

By Outubru 18, 2022 214
Sasin Fransisco da Costa Perreira, ne’ebé Tula Jornaslista na’in 5 ba Balibo. Foto: Domingos Gomes/INDEPENDENTE. Sasin Fransisco da Costa Perreira, ne’ebé Tula Jornaslista na’in 5 ba Balibo. Foto: Domingos Gomes/INDEPENDENTE.

LORON ne’e, 16 Outubru 2022, bainhira kalohan taka metin loron matan ne’ebé monu daudauk, entre udan been ne’ebé turuk neineik, Timor-oan na’in 16 ne’ebé hamriik iha monumentu intregasaun nia oin hahú husik manu pombu iha idaidak nia liman hodi simboliza lansamentu ba loron Nasionál Liberdade Imprensa.

Monumentu integrasaun ka Monumentu Deklarasaun Balibo harii iha tempu okupasaun Indonezia hodi hanoin hikas asinatura deklarasaun ne’ebé apoiu integrasaun Timor Timur ho Indonesia husi partidu politiku 4 mak hanesan Associacao Popular Democratica de Timur (Apodeti) ne’ebé lidera husi Arnoldo dos Reis Araujo no José Fernando Osario Soares, Uniao Democratica Timorense (UDT) lidera husi Francisco Xavier Lopes da Cruz no Dominggos Olivera, no Klibur Oan Timur Aswin (KOTA) lidera husi José Martin.

Iha 16 Outubru, bazeia ba rezolusaun Parlamentu Nasionál númeru 95/V (4a) ne’ebé institui loron 16 Outubru nu’udar Loron Nasionál ba Liberdade Imprensa, Konsellu Imprensa hamutuk ho asosiasaun jornalista no jornalista sira lansa loron importante ba komunidade media iha Timor-Leste.

"Parlamentu Nasional iha loron 1 Jullu institui loron 16 Outubru kada tinan nu'udar Loron Nasional Liberdade Imprensa nian,” deklara Diretór Ezekutivu Konsellu Imprensa, Rigoberto Monteiro, iha Balibo.

Tuir nia, atu to’o iha loron ida ne’e, jornalista sira hakat liu dalan ne’ebé naruk tebtebes hahú husi tinan 1974 liu husi sakrifisiu, terus no esforsu lubun.

“Maibé ita hala'o ona ita-nia kna'ar, ita hala'o ona ita-nia profisaun, ita kontribui ona ba prosesu tomak luta libertasaun nasional, iha prossesu harii demokrasia no iha prossesu dezenvolvimentu nasionál, kontribuisaun Ia boot maibé ita mak arkiva ema-nia istoria, liu husi ita-nia tinta, ita-nia filmajem no liu husi ita-nia fotografia," dehan nia.

Kontribuisaun ne’ebé jornalista sira fó, nia dehan, hanesan udan ne'ebé tuun habokon rai, hanesan maho-been iha rai nakaras ne’ebé turuk iha ai-tahan ida nia leten hodi halo rai fresku. 

“Sira mós halo ona istoria ida.  Tanba ne'e, Konsellu Imprensa fó obrigadu ba Estadu RDTL ne'ebé fo rekoñesimentu aas ba media no promove liberdade imprensa no liberdade espresaun iha nasaun ida ne'e,” katak nia.

Iha fatin hanesan, Vise Ministru Administrasaun  Estatal Lino de Jesus Torrezão husu ba jornalista sira atu labele tauk fó sai lia loos.

"Ha'u hakarak enkoraja ba maluk jornalista sira hotu labele tauk fó sai lia loos ba publiku tomak, hanesan ita-nia asuwain sira ne’ebé tinan 47 hamrik iha Balibo hodi  defende ita-nia rai fronteira ho rai lulik Timor,” dehan nia.

Nia hatete, jornalista na’in 5 ne’ebé mate iha Balibo, maske sira husi nasionalidade oioin maibé sira hatudu duni sira-nia determinasaun hodi troka ho sira-nia moris.

Vise Ministru ne’e hatutan, iha tinan 47 liu ba forsa militar Indonezia nian la respeita liberdade imprensa hodi oho jornalista Greg Shackleton, Tony Stewart, Gary Cunningham, Brian Peters, no Malcolm Rennie,

“Tinan 47 liu ona ita mai hamutuk iha fatin ida ne'e hodi fo onra ba jornalista klosan na’in 5 ne'ebé lakon sira-nia vida tanba liberdade imprensa no tanba hakarak defende lia loos,” nia dehan.

Sasin husi Francisco, Membru Fretilin ne’ebé Tula Jornaslista na’in 5 ba Balibo

Iha Outubru 1974, jornalista estranjeiru na’in lima ne’ebé servisu ba media Australia nian sama ain iha Timor-Leste. Prezensa jornalista na’in lima ne’e atu halo kobertura kona-ba situasaun iha Timor-Leste.

Iha 13 Outubru 1974, Fransisco da Costa Perreira ne’ebé sai nu’udar membru Fretilin simu orden atu tula José Ramos Horta ho Mauk Moruk no jornalista na’in lima ba Balibo.

"Ha'u tula sira iha loron 13 Outubru iha otél Turizmu (Dili). Loraik tuku tolu ami to'o Balibo. Dader (14 Outubru) tula sira ba halo kobertura iha fronteira Batugade tanba iha tempu ne'ebá inimigu sira mós okupa ona tanba ró ahi lima mak para hela iha ne'ebá," dehan Francisco ne’ebé iha altura ne’ebá ho idade tinan 30, iha Balibo, Domingo (16/10).

Hafoin halo kobertura iha Batu Gade, Francisco hatutan, nia tula fila jornalista na’in lima ne’e ba Balibo.

Bainhira to’o iha Balibo, Francisco simu orientasaun atu tula Ramos Horta fila fali ba Dili hodi husu forsa sira atu reforsa iha Balibo no foti mós rolu kamera neen.

Iha 15 Outubru, Francisco lori rolu kamera ba Balibo atu intrega ba jornalista na’in lima ne’e, maibé bainhira to’o iha Atabae rai nakukun ona nune’e nia deside hodi deskansa iha Atabae no sei kontinua viajen iha loron 16 Outubru.

"Momentu ha'u lori rolu mai ha'u mesak de'it, to'o iha Atabae kalan ona entaun toba iha ne'ebá mak dadersan ema mai asalta iha ne'e (Balibo),” dehan nia.

Iha 16 Outubru, Francisco la konsege kontinua nia viajen ba Balibo tanba militar Indonezia asalta ona Balibo ne’ebé ikus mai rezulta jornalista na’in lima mate.

Rate this item
(0 votes)
Last modified on Kuarta, 19 Outubru 2022 17:00
Saturnina da Costa

Jornalista Jornal Independente

https://independente.tl

Independente Digital TV