Sim, Mindelo sai nu’udar fatin ne’ebé Prezidente Nicolau Lobato ho asuwain Fretilin lubuk ida hetan serku no lakon sira-nia vida iha 31 Dezembru 1978.

Durante tinan naruk nia laran, komunidade sira husi Mindelo ne’ebé kompostu husi aldeia haat; Orsnako, Maubisse, Binani no Aidila, la hetan asesu ba estrada.

Atu bele asesu ba merkadu no halo tratamentu saúde, komunidade sira ne’ebé hela iha area foho lolon tenke uza kuda no balun la’o ain de’it hodi la’o tuun ba postu Administrativu Turiskai no balun ba Postu Administrativu Same.

Iha tinan 2017, komunidade sira sente haksolok bainhira kompaña balun hahú kee estrada husi Suku Tutuluro, Postu Administrativu Same, to’o aldeia Binani, ho distansia kolimetru 20.

Esperansa atu bele haree netik alkatraun tama iha sira-nia area nune’e bele hafasil sira atu asesu ba transporte hahú buras, maibé la kleur de’it esperansa ne’e namlele, tanba kompaña ne’ebé kaer projetu dudu de’it rai maibé la konsege nahe ho alkatraun.

Udan ne’ebé monu rai durante ne’e halo kondisaun estrada sai aat. Bee husi foho leten tuun hodi sobu dalan ne’ebé loke ona.

Maneira ne’ebé di’ak liu atu bele asesu ba Mindelo mak uza motor, la’o ain ka uza kuda, tanba rai monu taka estrada sorin nune’e bainhira uza karreta sei labele atu liu.

Iha Sabadu (12/12) loraik, udan boot ne’ebé monu iha area Mindelo halo rai lolon monu tuun hodi taka estrada nune’e difikulta movimentu.

Atu bele rezolve ida ne’e, iha Domingu (13/12), Xefe Suku Mindelo Mateus da Silva organiza komunidade sira hodi ba kee sai rai ne’ebé monu taka estrada.

“Udan boot bee sobu dalan ne’ebé karreta liu la di’ak, tanba ne’e mak ha’u mobilize komunidade atu nune’e transporte bele liu ba-mai,” dehan nia iha Mindelo, Domingu (13/12).

Inan Isin-rua Mate iha Dalan

Xefe Suku konta esperensia moruk ne’ebé komunidade sira husi Suku Mindelo hasoru tanba kondisaun estrada ne’ebé la di’ak.

Durante ne’e, nia hatete, bainhira komunidade balun moras, tenke hulan de’it hodi la’o tuun ba postu Turiskai ka postu Same atu bele hetan tratamentu saúde, tanba postu saúde iha Mindelo to’o ohin seidauk iha.

Iha tinan hirak liu ba, Mateus dehan, komunidade balun, liu-liu inan-isin rua ne’ebé atu ba halo tratamentu saúde mate iha dalan no familia lori fila de’it mai uma hodi hakoi.

“Suku Binani laiha postu saude, moras tenke hulan lori ba Turiskai, balun la destinu moris, sira ne’ebé destinu mate, tenke hulan filla fali. Durante akontese iha feto balun ho oan mate iha dalan, hulan filla fali mai,” dehan nia.

Tuir dadus, total uma-kain iha Suku Mindelo hamutuk 165 no total populasaun hamutuk na’in 794.

Fatin Istoriku

Iha tinan 1978, Mindelo sai nu’udar sasin ba aswain sira ne’ebé rejiste hodi intrega sira-nia vida ba rai ida ne’e. Entre aswain sira ne’e iha mós lider boot nasaun ne’e, Prezidente Nicolau Lobato.

Iha laletek ida ne’ebé hanaran Fatusana, iha aldeia Binani, Suku Mindelo harii ona rate kiik ida ne’ebé konsidera nu’udar fatin ikus ba saudozu Nicolau Lobato.

Hafoin ida ne’e, kompaña balun hahú tama hodi kee rai lolon halo estrada atu bele asesu to’o fatin ikus Prezidente Nicolau nian, maibé daudauk ne’e kondisaun estrada hahú aat ba beibeik no defisil tebes atu halo movimentu ba fatin refere.

“Maske Binani estadu deside hanesan fatin istoriku tanba saudozu Prezidente Nicolau nia mate fatin, maibé governu la tau atensaun,” dehan Xefe Suku Mindelo, Mateus da Silva.

Iha fatin ketak, veteranu ida, Luis Barros “La Diuk” ne’ebé durante tempu rezistensia to’o ohin loron hela iha laletek iha ida foho Orsnako nia huun preokupa mós ho kondisaun estrada ba fatin ikus saudozu Nicolau Lobato.

Fofoun bainhira loke dalan husi Tutuluro to’o Binani, ema lubuk ida mak hakat mai hodi vizita fatin Prezidente Nicolau Lobato, maibé hafoin estrada aat, defisil ona atu asesu tanba bee sobu no halo estrada husi Orsnako ba Binani kotu.

“Ita la’o tuun ba Prezidente Nicolau nia fatin ne’e la’o ain de’it, motor mós labele tama, tanba estrada kotu ona,” dehan La Diuk.