Ministru Finansas Rui Augusto Gomes hatete, iha inísiu Fevereiru 2023, Ministériu Finansas foti ona osan husi Fundu Minarai ho montante millaun $ 300 husi totál orsamentu billaun $1,3 ne’ebé mak Parlamentu Nasionál aprova ona liu husi Lei Orsamentu Jeral Eestadu (OJE 2023).
"Ha'u ho Primeiru Ministru mós ko'alia kona-ba ba levantamentu fundu mina rai ne'ebé ita halo tiha ona 300 miloens dollar husi $ 1.3 billaun dólar ne'ebé Parlamentu aprova ida ne'e ita halo tiha ona," dehan nia hafoin hasoru Primeiru Ministru iha Palásiu Governu, Segunda (27/02).
Nia dehan, atu fo hatene de'it katak desde 2018 to'o 2022, fundu mina rai halo levantamentu ne'e 5,4 billaun dólar husi totál ne'ebé aprova $ 7,1 billaun husi montante ne'ebé aprova iha Parlamentu Nasionál foti de'it 76%.
Tinan kotuk Governu foti osan husi Fundu Minarai hamutuk $ 1,4 bilioens ka 90% husi totál $1,55 bilorns ne’ebé mak Parlamentu Nasionál aprova liuhusi Lei OJE Retifikativu 2022. Montante $1,55 biloens ne’e esklui ona Fundu Kombatetentes Libertasaun Nasionál $1 bilaun ne’ebé mak tinan kotuk Tribunál Rekursus deklara Inkonstitusionál no automatikamente eliminadu husi kontas públikas.
Husi 2018 ate 2022, Oitavu Governu Konstitusionál foti ona osan husi Fundu Minarai hamutuk $5,4 biloens husi totál $7,1 biloens ne’ebé mak aprovadu husi Parlamentu Nasionál. Signifika iha poupança ka diferensa $1,7 biloens entre levantamentu aprovadu husi Parlamentu Nasional no levantamentu atuál.
Tuir relatóriu trimestrál Fundu Minarai husi Banku Sentrál Timor-Leste, to'o iha dezembru 2022, kapitál Fundu Minarai hamutuk $17,4 biloens kompara ho fim setembru 2022, $16,9 biloens.
Ezekusaun-Reál OJE 2023 Atinje U$ 87,6
Entretantu, Ezekusaun reál Orsamentu Jerál Estadu (OJE) 2023 ba todu Governu esklui Kompromisu no Obrigasaun sira, ate 24 Fevereiru 2023 emtermus nominál atinji ona $87,6 milhoens husi totál orsamentu aprovadu $2,16 billaun.
"Ita nia ezekusaun orsamentu jerál estadu karik ita boot sira haree iha neeba ita ezekuta ona 87,6 miloens dollar, ita la ko'alia ona ba tasa ezekusaun maibé ita ko'alia ba montante ne'e rasik, ha'u hatete katak tanba iha kestaun tekniku balu tanba ne'e mak Janeiru Fevereiru ita sei aprezenta ezekusaun ida ki'ik," nia dehan.
Espera katak fulan Marsu ba oin ne'e sei konsege ezekuta normál ona iha orsamentu jerál estadu tinan 2023 nian ne'e bele avansa liu tan.
Ezekusaun tudu Governu aas liu mak iha liñas Ministeriais ne’ebé ezekuta ona $66,9 miloens husi orsamentu alokadu $1,2 bilioens. Tuir kedan ho Ajénsia Autónomas ho nia ezekusaun atinji ona $15,2 miloens husi orsamentu alokadu $218,3 miloens. Autoridade Municipais ezekuta ona 3,4 miloens husi orsamentu alokadu $81,3 miloens. Enkuantu RAEOA ezekuta ona besik $1 millaun husi orsamentu alokadu $84 miloens. Fundu Dezenvolvimentu Kapitál Umanu ezekuta ona $700 mil husi orsamentu alokadu $17,8 miloens.
