Maski Xanana husu ba deputadu sira atu halo aprovasaun ba pakote lei haat (4) ne'e, tanba importante sei hetan benefisiu barak husi ratifikasaun ba tratadu foun no sei hamosu rejime foun iha tasi timor, maibé Bankada FRETILIN foti ona pozisaun sei vota kontra alterasun lei ne’e.

Prezidente Bankada  FRETILIN Aniceto Guteres hateten, sira sei vota kontra pakote lejislasaun tomak ne’ebé VIII Governu entrega ona mai  PN iha semana kotuk hodi halo alterasaun ba lei sira ne’ebé relasioana ho tratadu FM.

Bankada FRETILIN vota kontra tanba ho razaun lejislasaun ida ne’e, lei kona-ba atividade petrolíferas sei hetan alterasaun dala rua.

“Alterasaun ne’e hatudu katak governu no bankada sira ne’ebé aprova alterasaun dahuluk iha sesaun ida ne’e rekoñese katak sira halo sala ona iha alterasaun ida uluk nian ne’e no alterasaun refere la halo estudu no análiza ida ne’ebé kle’an no planeadu no halo la tuir interese estadu nian maibé halo tuir de’it interese sira nian, ne’ebé prontu atu impresta osan mai ita, hodi tau fali riku soin no reseitas mina rai Timor-Leste nian hanesan garantia ba sira no piñor tiha ita-nia riku soin hodi loke dalan atu lakon ita nia soberania,”dehan nia iha sala konferensia bankada FRETILIN, segunda (16/07).

Lei fundu petrolíferu hanesan lei estruturante ida ne’ebé labele sofre altersaun narnaran de’it. Atu altera lei inportante hanesan lei petrolíferu tuir loloos tenke tuir prosesu diálogu no konsulta ho parte relevante sira seluk.

Nia deklara, nune’e mós ho Konsellu Konsultivu ba Fundu Petrolíferu (KKFP) lei ne’e estruturante tanba iha primeiru lejislativa harii ho diálogu luan ho sosiedade tomak tanba ne’e atu altera mós tenke halo diálogu ho parte hirak ne’e la bele uza de’it maioria, aat liután mak maioria ne’ebé tau hamutuk minoria tolu.

Lei fundu petrolíferu la hola pakote ba lejislasaun sira ne’ebé mak presiza altera, agora ba parte ratifikasaun tratadu Fronteira Marítima.

Nia dehan Lei fundu petrolíferu ne’e rasik la iha ligasaun ho tratadu fundu petrolíferu tanba lei ne’e regula de’it jestaun ba fundu Petrolíferu asuntu interna Timor-Leste nian.

Iha sesaun lejistativa tomak, Parlamentu Nasional nia plenaria laiha ajenda no iha de’it mak periodu-antes-do-dia no governu rasik la hato’o inisiativa lei ruma mai Parlamentu Nasional.

Maibé lei hirak ne’ebé atu altera ne’e governu lori mai PN atu debate no aprova lalais maske Prezidente Parlamentu rasik la konsidera lei hirak ne’e ho karakter urjénsia.

Husi bankada FRETILIN mós hakarak kestiona kontéudu balun husi tratadu FM. Presidente Bankada FRETILIN dehan, se tratadu FM mak define katak kampu greater sunrise tomak iha Timor-Leste nia fronteira laran, tanba sa mak tratadu ida ne’e inklui ona kona-ba partilla rekursus? karik inklui ona tansa mak la inklui kedas pipeline mai Timor-Leste no agora sosa fali pipeline?

Iha sorin seluk deputadu PLP, Sabino Guntur esklarese, kada partidu hotu-hotu mai kedas ho nia estratejia no konseitu dezenvolvimentu rasik. Husi parte AMP nian tenke halai hamutuk atu nune’e bele konsolida nia independénsia.

Tanba ida ne’e, parte opozisaun tenke haree dook atu nune’e bele foti desizaun polítika di’ak ruma atu labele prezudika futuru estadu ida ne’e. Ko’alia kona-ba konsensus nasional la’o kleur tiha ona no lei sira ne’e mai ho karaktér urjénsia tanba nesesidade estadu nian mak hanesan ne’e.

Entretantu, Vise Prezidente Parlamentu Nasional, Maria Angelina Sarmento hatete, maioria husi  previsaun sira ne’ebe foti hodi adopta iha proposta lei sira agora ne’e foti husi tratadu tasi timor nian.

“Tratadu Tasi Timor ne’e ita hatene iha momentu ne’ebe uluk governu FRETELIN ukun sira maka halo tratadu tasi timor, sira maka aprova tempu ne’eba,”dehan nia.

Kona-ba proposta lei sira ne’e hanesan dalan ne’ebé objektivu final husi proposta lei sira ne’ebé Governu aprezenta mak fronteira maritima.

“Ha’u laiha lojika tanba buat rua ne’e interligasaun ba malu, laiha ketak fali husi ida,”dehan nia hodi responde FRETILIN nia preokupasaun.

Tuir nia katak, hanoin la lojika kuandu FRETILIN sira aprova ida fali sira vota kontra ne’e oinsa  tanba hanesan Xefe Negosiadór aprejenta katak 10 pursentu ne’ebe agora Australia hetan, sei 100 pursentu mai Timor-Leste.

“100% ne’e preve iha proposta lei sira ne’e la’os preve iha fronteira maritima,”dehan nia.