FONGTIL ezije PN kansela sosa karreta • Estudante preparadu ba manifestasaun Featured

By Ekipa INDEPENDENTE Setembru 02, 2025 178
Foto;Dok. Foto;Dok.

DILI: Forum Organizasaun Naun Governamentál Timor-Leste ezije Parlamentu Nasionál atu kansela sosa karreta foun 65 ba deputadu sira tanba Timor-Leste hasoru hela dezafiu no krize sosial multidimensional ne’ebé rezulta violensia no krime kuaze iha teritoriu Timor-Leste tomak.

Portavos Forum Organizasaun Naun Governamentál Timor-Leste (FONGTIL), Januario Amaral hatete, relatoriu no rezultadu peskiza hatudu katak 41.8% populasaun Timor-Leste moris iha liña pobreza absoluta no multidimensional.

Tuir relatóriu husi Diresaun Jeral Estatistika Ministériu Finansas, Sekretária Estadu Formasaun Profisionál no Empregu (SEFOPE) no Organizasaun Internasional Traballu (ILO) ne’ebé lansa iha 26 Janeiru 2023, koloka nivel dezempregu Timor-Leste iha 5,1% no tuir relatóriu Organizasaun Mundiál Saúde (OMS) 47.1% sofre malnutrisaun.

Ho situasaun sira ne’e, FONGTIL ho nia membru no rede sektorál sira ejize ba Parlamentu Nasionál atu kansela prosesu sosa karreta 65 ba deputadu sira.

Loos duni iha Lei númeru 22/2023, 29 Dezembru, Terceira alteração ba Lei nú.5/2004, 5 Maiu, Estatuto ba Deputadu iha artigu 12 alínea A hatete katak ‘iha Transporte ba Deputadu sira hodi halo misaun Parlamentu Nasional nian.

“Maske realidade hatudu katak ita-nia povu sira sei moris kiak no mukit nia laran, maibé Na’i Deputadu sira nafatin ho ksolok hodi goza regalia oioin ne'ebé hakerek iha Estatutu ba deputadu sira hanesan; Artigu 16 no 21, Deputadu iha direitu ba pasaporte diplomátiku, Deputadu iha direitu ba asisténsia médika no medikamentu," dehan Januario liu husi konferensia imprensa.

Aleinde ne’e, nia dehan, deputadu sira mós iha direitu ba pensaun sobrevivénsia nian, subsídiu reintegrasaun nian no subsídiu mate nian.

Deputadu sira iha direitu ba sena prezensa nian ka suplementu adisionál sira. Pensaun sobrevivénsia nian atribuídu ba sobrevivente ka oan sira menores ka inkapas. Ho Montante pensaun sobrevivénsia nian hanesan 75% pensaun mensál nian.

Maibé kustume despeza PN, liu-liu sosa kareta kada lejislasaun, iha potensia afeta ba impaktu sosiál katak polítika alozamentu PN iha oportunidade hamosu esploitasaun rekursu finansa estadu sein halo konsiderasaun ba sustentabilidade fundu estadu no promove prosperiedade povu.

Nune'e, aktu sosa kareta regulár iha PN la alínea ho prinsipiu justisa sosiál katak implementasaun polítika alozamentu ne’e sei haboot defisiensia sosiál no ekonomia, liu-liu fó ameasa ba direitu fundamental povu hodi moris dignu no prosperu.

Tanba ne'e argumentu substantivu mak osan povu nian tenke útiliza ba prióridade fundamentál hanesan saúde, edukasaun, agrikultura, infraestrutura hodi responde interese komún.

“Deputadu ka deputada sira iha Parlamentu Nasionál tenke hatudu ezemplu di’ak ba jestaun finanseiru, atu evita gastu deznesesáriu,” dehan nia.

Iha fatin ketak, Prezidente Repúblika, José Ramos Horta hatete, nia rona deputadu balun hatete katak karreta ne'e laos karreta ba deputadu, maibé karreta ba Parlamentu Nasionál.

"Ha'u la hatene falta karreta Parlamentu Nasionál nian. Agora, labele kada tinan lima tenke sosa karreta foun. Hanesan ha'u rona deputadu balun hatete ne'e lá'os karreta ba deputadu, ne'e karreta ba instuituisaun, Parlamentu Nasionál, atu halo servisu, entaun ne'e signifika karreta ne'e sosa maibé Parlamentu Nasionál nian," dehan PR Horta hafoin fila husi vizita traballu ba Japaun, iha Aeroportu Internasionál Komoro, Dili, Sesta (29/08).

Ho nune’e, Xefe Estadu ne’e hatete, bainhira mandatu remata karreta ne'e kontinua iha Parlamentu Nasionál.

"Ha'u hanoin sira husu tanba sira presiza, ha'u la problema ba ida ne'e," hatete nia.

 

Estudante prontu halo asaun

Reprezentante Estudante Universidade Nasionál Timor Lorosa’e (UNTL), Natalizio Nunes deklara, sei mobiliza estudante universitariu sira hodi halo manifestasaun hasoru Parlamentu Nasionál (PN) bainhira PN kontinua sosa karreta foun 65 ba deputadu.

Estudante ne’e fó ezemplu situasaun ne’ebé akontese daudauk iha Indonezia. Iha ne’ebé estudante, juventude no organizasaun massa halo asaun manifestasaun hasoru reprezentante povu tanba foti desizaun ne’ebé la justu ba povu.

“Hanesan mós ida ne'e, iha situasaun ida ne'e Parlamentu Nasionál previleziu sira-nia aan, tanba ne'e mak universidade no institutu sira iha Timor sei rejisti hodi kontra desizaun polítika ne'ebé sosa prado ba Deputadu.”

“Posibilidade iha tempu badak sei iha asaun pasífika hasoru Parlamentu Nasionál no membru Governu ne'ebé uza patrimoniu estadu la tuir Konstituisaun no lei," dehan nia hala'o Konferesia de Imprensa kontra sosa karreta ba Deputadu sira iha Kampus Sentrál UNTL, Sesta (29/08).

Tuir nia, aprovasaun osan sosa karreta 65 ba deputadu iha Orsamentu Jeral Estadu (OJE) 2024 públiku la hatene.

“Iha altura ne'ebá públiku la hatene, ne'e taka ba públiku, entaun ho ida ne'e mak ami lamenta tebtebes tanba PN ne'e reprezenta povu hodi deside de'it moris di'ak ba povu nian no konsidera moris di'ak bá povu nian ne'e mak interese supremu estadu ida ne'e nian,” dehan nia.

Maibé realidade, nia dehan, deputadu sira aprova karreta luxu, subsidiu, no direitu regalias sira seluk hodi fó previlejiu ba sira-nia an.

Entretantu, portavos estudante UNTL, Cronyck Opremido afirma, desizaun politika sosa karreta foun 65 ba deputadu sira ne’e Konsellu Administrasaun PN prevee no aprova nonok iha orsamentu privativu PN iha tinan 2024.

Portavos ne’e mós la konkorda ho razaun sosa karreta foun ne’ebé fó sai husi deputadu no Prezidente PN.

Rate this item
(0 votes)

Independente Digital TV

Follow us on Facebook

Kalendariu Notisia

« September 2025 »
Mon Tue Wed Thu Fri Sat Sun
1 2 3 4 5 6 7
8 9 10 11 12 13 14
15 16 17 18 19 20 21
22 23 24 25 26 27 28
29 30