“Parabéns ba jornalista Timor Leste, parabéns ba asosiasaun sira hotu, loron ne’e loron ida ne’ebé inportante tebes ba jornalista sira iha mundu, liliu iha Timor Leste, tanba komemorasaun loron ne’e monu ba dala 25 ho tema ‘it’s Time fór Truth, it’s time fór press Freedom,” dehan Virgílio Guterres liu husi konferensia imprensa iha Jardin avenida Konsellu Imprensa rotunda Prezidente Fransisco Xavier do Amaral Kaikoli, Kinta (03/05).

Prezidente Konsellu Imprensa hatutan mós katak, hafoin restaura ukun rasik aan Timor-Leste nia esforsu hodi hari demokrásia hetan prestasaun internasionál ne’ebé di’ak tebes.

Tanba ne’e Jornalista sira iha Timor Leste tenke orgullu tanba ‘notas’ internasionál nian ba Timor Leste kona-ba liberdade imprensa kontinua sae bei-beik hosi tinan ba tinan, ne’ebé tuir públikasaun reporters Without Borders nian iha loron 24 fulan Abril 2018.

Timor Leste nia index global kona-ba liberdade imprensa haksoit hosi pursentu 98 iha tinan 2017 ba 95 iha tinan 2018, ne’ebé kontinua lidera paiz sira iha reziaun sudeste aziatíku.

Tanba ne’e, iha oportunidade ne’e Prezidenti KI, husu ba Jornalista sira iha timor Leste atu nafatin fó onra boot ba jornalista matebian sira ne’ebé saran sira-nia vida tanba lia loos,

“Ita hatene katak jornalista lubuk ida mak mate tanba inofórmasaun los, tanba ne’e husu atu ita hotu fó onra boot hatudu ita-nia produtu infórmasaun kulidade ba sira, servisu impasial, profisionalismu no unidade atu nune’e ita bele ajuda ita-nia públiku,” dehan nia.

Iha fatin hanesan, Prezidenti Asosiasaun Jornalista Timor-Leste (AJTL), David Hugu Silva, reforsa  liutan hodi fó hanoin ba jornalista sra atu kaer metin prinspiu jornalismu nian fó sai informasaun lo’os no momos.

Husu mós ba jornalista sira atu nafatin kontra Diskriminasaun hasoru jornalista, kontra intervensaun Polítika no iha fenomena situasaun ida ne’e jornalista buka óinsa atu kontra informasaun Hoax.

“Ba jornalista katak ho komemorasaun ida ne’e ita espera katak ita bele luta maka’as liu tan hasoru ba buat ida ho naran Hoax para ita nia servisu ne’e fó sai ba públiku sei sai di’ak liu tan,” dehan Preziden AJTL.

Nune’e mós Prezidenti Timor-Leste Press Union (TLPU), Fransisco Bello Simõens Da Costa,  deham mós  katak servisu jornalista, servisu ida ne’ebé profisionalizmu tanba ne’e  hatudu nafatin espritu vontade imparsial  no kontra nafatin intervensaun sira ne’ebé la favorese ba editorial nian tanba jornalista indenpendentemente iha servisu editorial.

“Em nome estrutura TLPU tomak atu hato’o saudasaun ba kolega jornalista Timoróan hotu, ita hamutuk ohin ita selebra loron mundial liberdade Imprensa, tanba ne’e ha’u husu ita kontinua halo servisu  ho profisional ita luta luta kontra diskriminasaun, liu liu kontra intervensaun ne’ebé la favorese ba editorial tanba jornalista indenpente iha editorial.”dehan Nia.

 Kualidade Jornalista mak Rekursus no Hakruk ba Kodigu Etika

Entretantu, Xefe Redasaun Idependente Gaudensio Margues Figuera  hateten  kualidade jornalista mai mós husi rekursus  no ninia kodigu etika tanba ida ne’e mak sai hanesan  fundamental ba jornalista sira hodi halo knar ho profisional atu publika informasaun ba publiku ho kualidade.

Tanbá hare ba realidade ohin loron jornalista barak mak mai ho kursu mediu prazu de’it nune’e seidauk kompriente didiak kona-ba teknika kobertura ho di’ak.

“Rekursu umanu jornalista sira agora ne’e mai ho kapasidade ne’ebé mak naton. Tuir de’it kursus kurtu prazu, fulan rua sai ona jornalista ho kapasidade naton atu hatene teknika kobertura,” dehan Gaudensio bainhira partisipa iha tolk show ne’ebé realiza husi estudante komunikasaun sosial iha jardin 5 Maiu, Kinta (03/05).

Tuir nia, aleinde rekursu umanu, buat ne’ebé fundamental mós ba jornalista sira mak kodigu etika.  Tan ne’e jornalista sira presiza haree ba kodigu etika hanesan referensia ida oinsa atu halo kobertura ida ne’ebé di’ak no ho informasaun ne’ebé mak kualidade.

“Tanbá tuir prinsipiu jornalismu nian primeiru liu mak publiku iha direitu atu hetan infornasaun ne’ebé mak ho kualidade,” dehan nia.

Aleinde ne’e, nia hatete, ba rekursus finanseiru media iha Timor Leste maioria mesak ki’ak de’it.

Tanba kestaun ne’e, nia dehan, media sira halo kontratu ho kompaña ka organijasaun ruma hodi hatun publisidade.

“Ida ne’e mós bele halakon ona independensia redasaun nian. Ita hakerek nia di’ak de’it hodi hafalun tiha nia sala. Ita dependensia ba ema. Finasiamentu ne’e mós bele fó influensia ba iha redasaun,” katak nia.

 Asosiasaun Tau-matan ba Membru

KI husu ba Timor Leste Press Union (TLPU) no Asosiasaun Jornalista Timor Lorosae (AJTL)), no sira seluk atu tau-matan ba sira-nia membru.

“Ha’u hakarak husu ba instituisaun sira atu tau-matan nafatin ba imi-nia membru sira, liu husi apoiu formasaun ne’ebé beibeik no nafatin hodi garante kualidade jornalizmu nasionál,” dehan Prezidente KI, Virgílio da Silva Guterres.

Nia dehan, kondisaun servisu ba jornalista sira sei minimu tebes. Situasaun ne’e afeita mós ba kualidade produtu jornalistika no independensia jornalista nian iha atividade jornalizmu lorloron.

Ba kestaun ne’e, Prezidente TLPU Francisco Simoens Belo hatete misaun ida ne’ebé todan ba TLPU mak óinsa atu kapasita ninia membru sira.

“Ami halo ona esforsu balun hodi koalia ona ho maluk balun ne’ebé iha intrese atu mai fó treinamentu ba jornalista sira no treinamentu ne’e la haree ba membru TLPU ka asosisaun seluk maibé treinamentu ne’e ba ema hotu ne’ebé hakna’ar iha vida jornalizmu,” dehan nia.