PR Horta garante produsaun mina no gas sei hahú iha tinan 2-5 Featured

By Cristina Ximenes Dezembru 01, 2025 24
Prezidente Repúblika, José Ramos Horta Prezidente Repúblika, José Ramos Horta

DILI: Prezidente Repúblika, José Ramos Horta, garante katak produsaun mina no gas iha Timor-Leste projeta atu hahú iha tinan rua to’o tinan lima oin mai, aliña ho negosiasaun intensivu projetu Greater Sunrise no dezenvolvimentu setór enerjétiku.

Xefe Estadu hato’o kestaun ne’e iha ninia deskursu iha selebrasaun tinan 50 Proklamasaun Independensia Unilateral, Sesta (28/11), iha Palasiu Governu.
Tuir Horta, Timor Gap halo hela diskusaun tekniku ho joint venture Greater Sunrise/Tasi Mane ba dezenvolvimentu gazoduto ne’ebé sei liga projetu ne’e ba Kosta Súl, hodi kria agrupamentu industriál no infraestrutura estratéjiku.
“Projetu mina-rai no gás ho eskala ki’ik sira seluk besik atu hahú produsaun, ho reseita ne’ebé hein atu hetan iha tinan 2 to’o 5 oin mai," dehan PR Horta.

Investimentu boot no projetu estratejiku
Iha ninia diskursu PR Horta mós destaka investimentu domestiku no internasional, inklui propriedade boot sira hanesan Timor Plaza, Dili Palm Springs, JL World, JL Villas, no Sidade 8, no otel foun ho andar 23, Marina Square.
Iha setor turizmu no konservasaun, Horta subliña potensia husi illa Atauro nu’udar sentru biodiversidade tasi mundial.
“Illa Ataúro, iha norte Díli nian, ho de’it estensaun 23 km no abitante menus hosi 10.000, sai hanesan destinu ida ne’ebé mergulladór internasionál sira buka. Nune'e, lokaliza iha Triángulu Korál, Ataúro ultrapasa mezmu rekorde hosi Raja Ampat iha Papua, no aprezenta biodiversidade tasi nian ne’ebé boot liu iha mundu.Konservasaun Internasionál rejista ona espésie ikan oi-oin hamutuk 642 iha bee sira illa nian,” Horta esplika.
Governu TL, nia dehan, trasa ona planu ambisiozu ida ba dezenvolvimentu tasi ibun Díli nian, ne’ebé sentra iha portu antigu sidade nian.
Maibé, projetu ne’e inklui konstrusaun Sentru Konvensaun modernu ida ho kapasidade ba ema 17.000, akompaña ho jardín urbanu ida ho naruk km 2, ne’ebé sei realiza ho apoiu husi Xina.

Alkatiri: “See mak primeiravez koalia GS mai TL mak ha’u”
Entretantu, Eis Primeiru Ministru no Atuál Sekretáriu Jerál Partidu Fretilin, Mari Alkatiri, afirma katak nia make ma dahuluk ne’ebé deklara katak Greater Sunrise (GS) tenke mai Timor-Leste.
"Great Sunrise sira dehan Dezembru atu mai ona ne'e see mak primeiravez ko'alia Greater Sunrise mai Timor mak ha'u. Iha Janeiru 2006 ha'u ba hamutuk ho doutór José Ramos Horta tanba uluk nia mak Ministru Negósiu Estranjeiru ba Sydney par atu asina akordu, ida ne'e tatiku," dehan Alkatiri ba Jornalista sira iha nia Gabinete eis titular Farol, Kinta (27/11).
Alkatiri hatete katak, iha altura ne’ebá, Australia fó opsaun tekniku rua relasiona ho prosesamentu mina no gas, katak bele mai TL no bele ba Australia. Opsaun rua ne’e mak to’o ohin sei sai nafatin materia estudu no diskusaun.
Tuir Alkatiri, mosu narativa ne’ebé hatete katak GS sei mai TL iha tempu besik nu’udar parte ida husi estratejia politika antes eleisaun.
“Ne'e narativa pre-eleitora de'it, besik eleisaun ona mak hatete Greater Sunrise sei mai, lalika fiar polítika bosok ne'e, povu tenke loke matan ona ba buat hotu,” dehan Alkatiri.
Molok ne’e, Primeiru Ministru, Kay Rala Xanana Gusmão reafirma katak, prosesu ba projetu Greater Sunrise lao neineik maibé iha serteja atu dada mai Timor-Leste. Xefe Governu ne’e husu ba povu Timor-Leste atu labele lakon esperansa, tanba projetu ne’e importante tebes ba futuru ekonomia nasaun.
Iha ninia intervensaun iha Hotel JL World, Kristu Rei, Segunda (24/11), PM Xanana hatete, dezenvolvimentu Greater Sunrise (GS) tenke halo ho baze estudu, planeamentu no avaliasaun tekniku.
"Kleur par mate, sim ami komprende, laos to'o ba haree dada kedas, presiza haree didi'ak no halo estudu. Ha’u husu ba povu tomak, se iha funu laran ema mate beibeik, tinan-tinan, fulan-fulan, semana-semana ita la lakon esperansa.”
“Tinan 24 tiha mak ita ba vota, ita manán, ita la duni ho kilat, ita ba vota ho pregu mak inimigu sai husi ne'e, mais antes nia sai mós sobu rahun tiha ita-nia rai, ida ne'e mós ita la lakon esperansa, favor ida labele lakon esperansa mós , ne'e duni ha'u labele hatan dehan bainhira loos.”
“Ema barak mate terus ne'e mós la lakon esperansa, ohin loron ita hakarak dada mai , ita husu loron-loron de'it, ne'e mak ha'u-nia resposta, rai Timor la ba fatin ida," deklara PM Xanana.
PM Xanana, dehan, estudu independente sira konfirma katak Greater Sunrise oferese substansiál retornu finanseiru ba investidór sira iha dékada oioin. Dezenvolvimentu Greater Sunrise sei hamosu mós benefísiu nasionál, inklui empregu, reseita ba tempu naruk no estabelesimentu industriál ida baze iha kosta súl.
"Governu nia pozisaun kona-ba Greater Sunrise sempre klaru. Gás naturál husi Greater Sunrise tenke prosesa iha rai-maran iha Timor-Leste. Ida-ne'e esensiál ba dezenvolvimentu nasionál. Ida-ne'e sei fornese foun oportunidade ba joven timoroan sira atu hetan abilidade, partisipa iha emerjente indústria sira no kontribui ba ita-nia rain nia forsa iha tempu naruk," Xefe Governu ne’e dehan.
PM ne’e hatutan, ida-ne'e sei asegura katak evita maldisaun rekursu nian prosesamentu iha rai-maran, sei garante katak valór ne’ebé mak hamosu husi Greater Sunrise mantein nafatin iha TimorLeste no fó apoiu ba konstrusaun nasaun. Ida-ne'e sei reforsa seguransa enerjétika, apoia indústria no kria servisu rihun ba joven sira.
Nia dehan, baze tékniku ba pozisaun ne’e metin. Avaliasaun peritu sira konfirma katak kanu bee klean ida husi kampu ba kosta súl mak viável no konsistente ho padraun enjeñaria internasionál sira.
Timor-Leste sei fornese infraestrutura apoiu ne’ebé nesesáriu, inklui Baze Fornesimentu Suai no instalasaun sira ne’ebé planeadu iha Natarbora.
"Ami nafatin iha kompromisu tomak atu progresa Greater Sunrise iha maneira ida ne'ebé mak komersialmente di'ak, téknikamente metin no aliña ho interese ita-nia povu nian," katak PM Xanana.

Rate this item
(0 votes)
Last modified on Tersa, 02 Dezembru 2025 10:52

Independente Digital TV

Follow us on Facebook

Kalendariu Notisia

« December 2025 »
Mon Tue Wed Thu Fri Sat Sun
1 2 3 4 5 6 7
8 9 10 11 12 13 14
15 16 17 18 19 20 21
22 23 24 25 26 27 28
29 30 31