Lian halerik husi isin hirak ne’ebé kilat-musan borus la hamosu sentimentu tauk, maibé hamoris fali brani iha nia fuan hodi ajuda nia maluk sira seluk.

Nia hamriik, halai ba isin ida ne’ebé monu iha nia oin hodi ajuda hatoba iha rate leten, fatin ne’ebé konsidera ‘seguru’ hodi satan netik kilat musan.

Bainhira nia haree fali isin seluk ne’ebé latan ho raan fresku ne’ebé sulin la para, nia hamrik hikas hodi hakbesik an, hiti nia no kumu nia liman hodi fó korajen atu brani hasoru situasaun moruk ne’e.

Iha 12 Novembru 1991, joven lubuk ida hala’o asaun pasifiku hodi ezije direitu ba ukun an. Asaun ne’e mosu hafoin iha 28 Outubru 1991, intelijensia Indonezia nian oho Sebastião Gomes.

Sergio Filomeno Marques ne’ebé koñesidu ho naran Amali, moris iha Dili iha 22 Fevereiru 1974, nu’udar sasin moris ba hahalo asasinatu husi militar Indonezia hasoru Timor-oan sira.

Maske ho idade ne’ebé kiik, tinan 16, Amali partisipa ona iha luta ba libertasaun nasional iha kaixa mate restu ne’ebé lidera husi Mateus Ferreira “Paz”.

 Hakarak atu moris livre husi intimidasaun oioin, dudu Amali hodi hamriik metin kontra okupasaun Indonezia.

“Iha 11 Novembru kalan, ami enkontru, halo preparasaun. Maun Gregorio Saldanha no Constáncio Pinto sira hahú mobiliza ona informasaun, halo preparasaun atu halo demonstrasaun iha tempu ida ne’ebé mak halo misa ba loron 40 maun Sebastião Gomes nian,” dehan Amali hodi lembra hikas akontesimentu moruk ne’ebé nia ho nia kolega lubuk ida hasoru.

Loron ne’ebé hein mai daudauk ona, dader ne’e, 12 Novembru, joven lubuk ida halibur malu iha Igreja Motael hodi partisipa iha misa ba loron 40 saudozu Sebastião Gomes.

Hafoin misa ne’ebé lidera husi Amu Bispu Don Carlos Filipe Ximenes Belo, joven sira hahú la’o ain husi Igreja Motael ba Santa Kruz hodi kari aifunan.

Ho espiritu luta ne’ebé ‘nakali’ joven idaidak hahú hasai spanduk ne’ebé hakerek sira-nia aspirasaun ba ukun an no hahú hakilat “di’ak liu mate duke ema ukun ita”.

Amali ne’ebé hola parte mós asaun ne’e hakilar hamutuk ho nia kolega sira, “Viva Timor-Leste, Viva Maun Boot Xanana”.

Bainhira joven sira to’o iha Bank Suma, iha area Akait, mosu provokasaun no joven balun sona membru militar Indonezia.

Maske nune’e, asaun ne’e kontinua no sira la’o to’o semiteriu Santa Kruz hodi karik aifunan ba rate Sebastião Gomes.

Buat ne’ebé joven sira nunka imajina mós mosu. Militar Indonezia ho kilat hahú tiru razada ba joven lubuk ne’ebé partisipa iha asaun refere.

“Ami halai tama ba semiteriu laran, iha portaun ne’e sena malu. Ha’u deside atu subar iha rate balun nia leet. Bainhira ha’u haree kolega ida naran Mateus hetan tiru, ha’u ajuda uluk nia, ha’u sikat hela nia iha rate leten.”

“Bainhira ha’u haree fali Levi monu no raan, ha’u ba ajuda nia. Iha momentu ne’ebá ha’u la koñese nia, maibé tanba ha’u haree nia kanek, raan sai barak, ha’u ba ajuda, iha momentu ne’ebá ha’u sente katak ha’u labele husik nia mesak,” Amali konta.

Amali kontinua fó korajen ba nia kolega ne’e to’o militar sira tama no haketak sira na’in rua.

Militar sira lori Amali hodi sulan nia iha kadeia durante fulan 9 nia laran, no nunka hatene situasaun husi Levi ne’ebé nia koko salva.

“Ukun an mak ha’u hatene nia ba eskola iha Portugal, ate hasoru malu iha 2013 iha komemorasaun 12 Novembru nian,” dehan nia.

Situasaun moruk ne’ebé Amali hasoru la hamihis ninia espiritu luta, nune’e hafoin hetan liberdade nia kontinua envolve an iha klandestina to’o Timor-Leste hetan ninia ukun rasik an.