Tuir Asia Justrice And Rights (AJAR) kazu ne’e laos de’it dada responsavel sira iha RAEOA, maibé mós Primeiru Ministru no Ministru Transporte no Komunikasaun.
Prosesu ba konstrusaun ro Haksolok hahú iha governu konstitusional dalima. Iha momentu ne’ebá asina husi Ministru Transporte no Komunikasaun, Pedro Lay. Governasaun ne’e lidera husi Primeiru Ministru, Kay Rala Xanana Gusmão.
Hafoin ida ne’e, prosesu ne’e kontinua ba RAEOA/ZEESM ne’ebé lidera husi Mari Alkatiri, no kontinua ba Prezidente Autoridade RAEOA/ZEESM tuir mai, Arsenio Bano.
Peskizadór AJAR, Inocencio de Jesus Xavier hatete, kazu ro Haksolok ne’e laos de’it responsabilidade Autoridade RAEOA/ZEESM, maibé mós responsabilidade governu sentral.
"Kazu Ró Haksolok ida ne'e envolve see? Envolve Primeiru Ministru atuál nono governu, Eis Primeiru Ministru oitavo governu konstitusionál, Prezidente Autoridade Arsenio Bano ho doutor Marí Alkatiri, inklui Pedro Lay, sira tenke responsabiliza," dehan Inocencio, ba jornalista sira, iha nia kna'ar fatin, Faról, Sesta (17/10).
Tuir nia, kazu ro Haksolok ne’e komplikadu, hanesan mós konspirasaun ida, no bele mós lasu malu.
Tanba, nia dehan, bainhira CRNT ho Fretilin di'ak malu, sira ezonera José Luis Guterres nu’udar PA RAEOA hodi entrega ba Alkatiri. Ikus mai sira ezonera Alkatiri hodi troka ho Arsenio Bano.
Se Fretilin hatene ona katak konstrusaun ro Haksolok ne’e iha problema, Inocencio dehan, loloos bainhira Fretilin ba viabiliza governu daualu, la presiza husu tan osan millaun $14 ba ro Haksolok.
Tan ne’e, nia dehan, ba kazu ro Haksolok ne’e laiha ida mak sai anju, tantu CNRT ka Fretilin, tanba partidu rua ne’e hanesan de’it.
Durante kampaña, nia dehan, partidu balun promete katak bainhira kaer ukun sei halo auditoria ba ro Haksolok. Maibé, hafoin kaer ukun la halo auditoria.
“Ohin loron CNRT ataka fali Fretilin, ne'ebé CNRT mós la anju iha ne'e ida, nein PLP, PD, Khunto, sira hotu hanesan, tanba sira mak agora ukun ne'e. Oitavo governu ne'e partidu Khunto, Fretilin, no PLP, depois CRNT sai mak Fretilin ba ne'e, sira ne'e hanesan de'it,” dehan nia.
Tan ne’e, Inocencio dezafia Ministériu Publiku atu prosesa no lori kazu ne’e ba oin.
"Ha'u dezafia doutor Nelson, nia brani ka la'e atu lori kazu Ró Haksolok ne'e ba oin. Loke prosesu, ema hotu-hotu iha lei nia oin hanesan, tansa labele loke prosesu hasoru?," nia kestiona.
Inocencio dehan, nia mós to’o ona iha Portugal no haree rasik ho matan konstrusaun ba ro Haksolok.
"Ró Haksolok ne'e dodook, buat laran laiha ida, foin lalais komisaun C ba tan. Ró Haksolok ne'e nia isin lolon de'it, kadeira, buat sira instalasaun ne'e laiha ida, ha'u ba Portugál tinan kotuk haree ho matan rasik," katak nia.
Molok ne’e, Deputadu husi bankada CNRT, Francisco da Costa ‘Ikulai’ kestiona ho inaugurasaun ba Ro Haksolok ne’ebé halo iha tempu Mari Alkatiri lidera Rejiaun Administrativu Espesial Oekusse-Ambeno maibé to’o ohin loron ro refere seidauk to’o iha Timor-Leste.
Deputadu ne’e konta, Iha tinan 2014, iha tempu Ministru Transporte no Komunikasaun, Pedro Lay, aloka osan inisial millaun $17.3 ba ro Haksolok.
Maibé, nia kestiona, tanba sa mak iha tempu Mari Alkatiri lidera RAEOA osan ne’e sa’e ba millaun $34.
“Ha'u-nia pergunta, tanba sa mak konstrusaun ró Haksolok ne'e dentru tinan 10 ona, ró Haksolok ne'e inagura tiha ona iha loron 22 fulan Maiu 2017, tanba sa mak ró ne'e la mai?," dehan nia iha plenaria Parlamentu Nasionál, Tersa (14/10).
Se halo komparasaun, nia dehan, bainhira obra ida halo ona inagurasaun signifika obra ne'e atu utiliza ona.
“Mias diferensia totál ho Dotor Mari Alkatiri ninia obra ida ró Haksolok ne'e, inagura tiha mais labele mai.”
“Dentru tinan 10 nia laran ona mós ró Haksolok la mai maibé agora sei haksolok hela iha povu Portugál nia liman, aat liu tan ho arogansia líder ida hanesan ne'e bosok povu Portugál tomak, bosok líder relijiaun Katólika tomak iha rai Timor no Portugál aat liu tan bosok ninia maluk líder Taur Matan Ruak,” dehan nia.
Tanba, nia hatutan, aumenta no aprova millaun $17 maibé ró Haksolok kontinua la mai.
"Kolega sira, rai ida ne'e ita hotu nia responsabilidade, ha'u ko'alia ne'e ha'u Timor-oan, ha'u respeitu hotu líder Timor tomak termasuk ha'u-nia maun boot Dotor Mari Alkatiri, mais kuandu bosok ita hanesan ne'e, ha'u mós bele dehan ne'e bosok duni, ha'u labele dehan la bosok," nia dehan.
Deputadu Bankada Fretilin, Antoninho Bianco, husu deputadu CNRT atu labele fó sala lider partidu Fretilin tanba momentu asume kargu nu'udar Prezidente RAEOA ne'e atu kontinua de'it kontratu ne'ebé iha hodi konstrui ro Hakslok.
“Tanba ne'e se hakarak hatene ita-boot sira tenke lee relatoriou ne’e kompletu mak foin denunsia, labele tuur insulta de’it lider partidu Fretilin, ne’e la loos," nia dehan.
Tuir nia, Deputadu bankada CNRT la intende relatoriu ne’ebé komisaun C aprezenta nune’e koalia la loos.
Ba kestaun ne’e, Vise Ministru Asuntu Parlamentar, Aderito Hugo hatete, governu labele hatan ba deklarasaun husi deputadu sira kona-ba ro Haksolok tanba prosesu ne'e iha ona autoridade judisiariu nia liman.
“Tuir perspetivu komisaun C nian, hafoin vizita iha terenu mak hanesan daudauk ita haree iha dokumentu ne’e maibé prosesu legal ne’e lao hela, tan ne’e mak governu lakohi fó pronunsiamentu ruma ba situasaun ida ne’e.”
“Se prosesu ne’e iha justisa husik ba prosesu ne’e lao par depois ita lalika julga malu see mak loos see mak sala, justisa mak sei lori ita hotu ba pozisaun ida hela ho klareza katak problema huun mak ida ne’e,” nia dehan.
