Print this page

Juiz Administradór ne’ebé Uluk Fa’an Mina Featured

By Martinha Gusmão Abril 19, 2018 9229
Juiz Administradór Tribunal Distrital Dili, José Maria de Araujo Juiz Administradór Tribunal Distrital Dili, José Maria de Araujo FOTO: INDEPENDENTE/Martinha Gusmão

LAIHA ema ida mak hatene saida mak sei akontese iha loron aban. Importante mak prepara an didi’ak iha loron ohin nune’e bele preparadu hasoru loron aban.

Se ohin loron ema foin haree nia. Ema sei la fiar katak uluk nia mós hakdasak hasoru difikuldade. Se ohin foin koñese nia, ema sei la imajina katak uluk nia sofre terus lubuk ida atu bele hanesan ohin. Maibé buat hirak ne’ebé mosu horseik konsege transforma nia sai ema ida ne’ebé nakonu ho maturidade.

Bainhira akompaña ka asiste prosesu ba kazu ruma iha Tribunal, imposibel atu la koñese figura ne’e. Durante tinan barak ona nia dedika an hodi servi seitór justisa Timor Leste.

Figura ne’e mak José Maria de Araujo ne’ebé daudauk ne’e assume kargu nu’udar Juiz Administradór Tribunal Distrital Dili.

Mane morena ne’ebé haan ona moruk no midar seitór judisiariu ne’e moris iha Dili iha 19 Maiu 1972, oan husi Francisco de Araujo no (matebian) Francisca de Araujo. Nia nu’udar oan-mane datoluk husi maun-alin na’in hitu, na’in tolu fila hikas ba Maromak nia kadunan.

José kiik hahú nia estudu iha Primária (SD) Negeri I Zumalai  iha tinan 1979 no remata iha tinan 1985. Hafoin kontinua ba eskola Presekundaria iha SMP Negeri II Ainaro husi tinan 1985 no remata iha 1988.

Mane datoluk ne’e kontinua nia estudu iha kapital Dili iha SMA Negeri 1 Dili husi tinan 1988 no remata iha tinan 1991.

Bainhira remata estudu eskola sekundaria, José hakarak atu haklean liu tan ninia koñesimentu, nune’e nia deside hodi hakat ba Indonezia hodi hala’o nia estudu universidade Janabadra, Yogjakarta. Nia deside atu estuda kona-ba lei iha fakuldade Direitu.

Bainhira hala’o estudu, mosu difikuldade ida, problema ekonomia koko atu impede ninia estudu. Nia deside hodi husu lisensa durante tinan rua, 1994 to’o 1996. Iha tinan 1996 nia laran, nia fila fali ba Indonezia hodi kontinua estudu no hodi dedikasaun no komitementu ne’ebé forsa José konsege remata nia estudu iha 1998.

Durante hala’o estudu iha Yogyakarta, José hanesan estudante ne’ebé ativu iha atividade kampus nian. Iha altura ne’ebá nia envolve iha atividade business nu’udar marketing.

Hafoin remata estudu, José deside atu tuir kursu lian ingles iha Bali-Indonezia iha tinan 1999. Kursu ne’e nia la konsege remata tanba referendu no refujiadu Timor-oan lubuk mak ba hela iha Bali nune’e nia deside hodi fila mai Timor Leste.

To’o iha Timor Leste, ho mudansa foun ne’ebé iha mosu esperansa atu bele halo netik buat ruma hodi kontribui ba prosesu dezenvolvimentu nasaun nian.

Molok hahú kareira juiz nian, bazeia ba background estudu ne’ebé nia foti, José ajuda nia bin hodi fa’an mina iha pertamina Bebora Dili.

Iha inisiu Janeru 2000 iha informasaun kona-ba rekrutamentu husi eis Vise Ministru Justisa iha governasaun FRETILIN, Domingos Sarmento.

“Bainhira senhor Domingos ba ense mina, ha’u husu informasaun. Senhor  Domingos hatete ba ha’u katak iha informasaun kona-ba vaga,” informa José iha dadalia ho jornalista jornal INDEPENDENTE.

José ne’ebé interesante tebes hahú haklean informasaun ne’ebé nia hetan no ikus mai nia ho nia kolega lubuk ba hala’o enkontru dahuluk iha edifisiu Parlamentu Nasional.

“Ami hothotu tuur de’it iha azulezu. Husi enkontru ne’e ami rona informasaun oinsa prense kriteira sira ne’ebé iha, tanba rekrutamentu ne’e hala’o husi UNTAET,” nia lembra.

Hafoin liu avaliasaun dokumentus, José mós konsege pasa iha intervista no iha Marsu 2000 nomeadu hanesan juiz iha grupu daruak no simu tomada posse iha inisiu fulan Abril 2000.

Hanesan juiz grupu daruak, hafoin simu posse husi Sergio Vierra de Melo, José ho nia kolega sira seluk koloka ba Tribunal Distrital Baukau.

José hetan nomeasaun hodi hala’o knar hanesan juiz nasional iha Tribunal Distrital Baukau husi Administradór UNTAET. Servisu ne’e nia hala’o iha Abril 2000 to’o tinan 2005.

Durante hala’o servisu nu’udar juiz, José kontinua haklean mós ninia koñesimentu. Nia mós hetan oportunidade hodi estaziu iha Tribunal Kriminal Primeira Instancia, iha Lisboa Portugal, iha fulan Abril to’o fulan Jullu 2004. 

Iha tinan 2005 José kontinua formasaun iha sentru formasaun durante tinan rua ho balun.

Iha Juñu 2006 to’o Juñu 2007 José sai juiz estaziadu. Hafoin nomeadu ba juiz direitu terseira klase, iha tempu hanesan sai mós hanesan juiz Administrador  iha Tribunal Distrital Suia.

José hala’o knar iha TDS nu’udar Juiz administradór husi tinan 2007 to’o 2011. Hafoin remata, nia muda fali mai TDD.

Iha 14 Novembru 2011, José hetan fiar hodi hala’o knar hanesan Juiz Prosesu iha Tribunal Distrital Dili.

Kona-ba difikuldade durante hala’o servisu, Juiz Administradór ne’e hatete, bainhira hala’o servisu konserteza sempre hasoru dezafiu oioin.

Nia konta esperensia servisu iha Tribunal Distrital Baukau ne’ebé konsidera nu’udar esperensia moruk nian.

“Bainhira hala’o servisu iha Tribunal  Distrital Baukau fatin atu tuur no fatin atu servisu mós laiha, tanba momentu ne’ebá tribunal antigu tanba ne’e aat hela,” lembra Juiz ne’e.

Iha altura ne’ebá, nia dehan, sira servisu hamutuk ho UNTAET ne’ebé uza Otel Flamboyan nu’udar fatin administrasaun nune’e fó sala balun ba juiz, prokuradór no defensor sira atu hela.

“Iha momentu ne’ebá juiz na’in tolu okupa sala ida, sala julgamentu iha ketak ida, depois kalan tenke nahe kaixa hodi toba iha rai, iha meza ida de’it atu tau sasan, no loron hala’o servisu nafatin de’it iha fatin ne’ebé hela ba. Ami hasoru moris hanesan ne’e durante tinan ida,” dehan José.

Maske hasoru difikuldade lubuk, maibé Jose sempre hatudu ninia komitementu no dedikasaun hodi servi povu Timor Leste iha area justisa nian.

“Hanesan juiz oinsa bele administra justisa ne’e ho di’ak, em nome do povo. Presiza konsentra didi’ak ba servisu ne’ebe iha no mantein imparsealidade, tuir estatutu. Hala’o servisu ho di’ak atu bele fo justisa ba ema no fiar katak buat hotu bele la’o di’ak,” deklara nia.

Rate this item
(0 votes)