Print this page

Votus unanimidade PN: Rohan husi priviléjiu elite Featured

By Ekipa INDEPENDENTE Setembru 26, 2025 439
Foto:INDEPENDENTE/EFRAIM Foto:INDEPENDENTE/EFRAIM

ATMOSFERA iha sala plenaria Uma Fukun, iha Kinta (25/09) la hanesan baibain. Basa liman no haklalak mosu bainhira Prezidente Parlamentu Nasional anunsia rezultadu votasaun jeneralidade: Deputadu hotu-hotu ne’ebé tuir votasaun hiit kartaun matak ba hamoos total Lei Pensaun Mensal Vitalisia, ne’ebé durante dekada rua ona sai simbolu privilejiu ba elite politiku sira.

Desizaun istoriku husi Parlamentu Nasionál ne’e simu ho ksolok husi Timor-oan sira. Durante tinan barak nia laran, LPMV hetan atensaun no hamosu polemika tanba konsidera oferese fasilidade demaziadu ba eis titular orgaun soberanu sira, enkuantu maioria povu sei luta hela iha kiak nia laran.

Iha 25 Setembru, iha PN, deputadu sira aprezenta Projetu Lei rua. Projetu Lei númeru 10/VI(3a) kona-ba Regime Jurídico de Segurança Social dos Titulares dos Órgãos de Soberania, no Projetu Lei númeru 11/VI (3a) kona-ba Revoga a pensão mensal vitalícia dos Deputados e Ex-Titulares dos Orgãos de Soberania e dá outras providências.

Durante diskusaun ba projetu lei rua ne’e, deputadu proponente sira aprezenta sira-nia razaun ne’ebé koko atu konvense deputadu sira seluk hodi bele deside liu husi votasaun.

Projetu Lei númeru 10, propoin husi bankada Fretilin ho PLP ho intensaun atu halakon LPMV no integra ba Seguransa Sosiál.

Enkuantu Projetu Lei númeru 11, ne’ebé propoin husi bankada CNRT, PD, no Khunto, ho intensaun atu hamoos total LPMV no ho efeitu retroativu.

Hafoin diskusaun, meza PN dirije ba votasaun. Iha votasaun dahuluk ba Projetu Lei nú.10, deputadu na’in 22 vota a favor, na’in 38 vota kontra, no na’in ida vota abstensaun. Ho rezultadu votasaun ne’e, projetu lei refere la pasa.

Iha votasaun daruak ba projetu lei nú.11, mosu paisajen ne’ebé la baibain. Deputadu na’in 61 ne’ebé marka prezensa hiit hotu kartaun matak, ne’ebé hatudu katak projetu ne’e lei pasa ho unanimidade.

Desizaun ida ne’e la’os de’it hamosu barullu ‘uitoan’ iha plenaria PN, maibé mós haklalak husi estudante, sosiadade sivil, no sidadaun baibain sira ne’ebé akompaña prosesu votasaun.

Diskusaun iha plenaria

Maske votasaun remata ho unanimidade, maibé diskusaun ne’ebé mosu iha plenaria konsege hamosu pontu-de-vista rua.

Bankada CNRT, PD, no Khunto—proponente ba Projetu Lei nú.10—afirma importansia husi hamoos LPMV ba justisa sosial no poupansa ba orsamentu estadu nian.

Deputada CNRT, Virgina Ana Belo hatete, desizaun ne’e la’os tanba odiu no vingansa.

“Tanba saida ha'u hakarak hatete hanesan ne'e? Tanba núfin maun-boot Xanana mós sei sai hanesan eis titular ke nia mós sei la hetan previleziu husi lei ida ne'e," ddeputada ne’e deklara.

Enkuantu, bankada Fretilin no PLP hato’o proposta ne’ebé kuaze atu hanesan maibé ninia diferente mak eis titular sira hatama ba skema Seguransa Sosial hanesan mós ho servisu-nain baibain.

Deputada Fretilin, Nurima Ribeiro Alkatiri hatete: "Pensaun vitalisia tenke hapara total duni, laiha tan pensaun vitalisia no priviléjiu sira. Ema ne'ebé de'it mak polítiku sei halo parte iha sistema hanesan ho sidadaun hotu-hotu, idaidak sei fó nia kontribuisaun tuir lei no hetan apoiu hanesan traballadór sira seluk."

Maibé, tuir nia, mudansa ne’e tenke halo ho responsabilidade. Labele halo mudansa sem konsidera konsekuénsia sira.

“Mudansa sériu tenke dura. Labele sai hanesan ahi ne’ebe lakan lalais de’it, no aban mate tiha ona. Presiza garante estabilidade, no ida ne’e mak garante justisa loloos. Ida ne'e mak garante konfiansa,” katak nia.

EUTL nia luta sei lao nafatin

Bainhira maioria deputadu iha PN fó sira-nia votus a favor ba projetu lei nú.11, estudante sira no camada sosial ne’ebé hein iha liur haklalak.

Portavos Estudante Universitariu Timor-Leste (EUTL), Natalisio Nunes hatete, projetu lei nú.11 ne’ebé PN aprova reflete duni ezijensia ne’ebé povu hato’o liu husi EUTL.

“Ita nafatin kontinua atu akompaña debate espesialidade, no sira sei debate artigu por artigu, nune'e sira deside tuir ejizensia povu nian ka lae," dehan portavos ne’e.

Tuir nia, EUTL sei kontinua mantein hodi luta kontra problema seluk ne'ebé sei eziste hela.

"Ita-nia luta nafatin lao, tanba luta ida ne'ebé mai ho estudante universitariu hotu atu fanun nafatin espiritu estudante akademiku atu halo kontrolu sosial.”

Kona-ba alterasaun ba lei manifestasaun nian, Natalisio hatete, PN iha ninia rejimentu rasik oinsa atu halo alterasaun.

"Ohin (horseik) ita tama ona ba deskute kona-ba Lei Pensaun Vitalisia, remata no aprova ona, EUTL sei hatama fali karta informativu ida ba Parlamentu Nasionál atu inisia no halo alterasaun ba lei númeru 1/2006 ne'ebé ko'alia kona-ba liberdade manifestasaun.”

Iha fatin hanesan, Komunidade ida, Imaculada  Goveia Leite hatete, maske sente kontente maibé nia konsidera nu’udar vitoria ne’ebé sei abtrata hela.

"Bainhira parlamentu aprova no publika ofisilmemte ona iha jornal republika, ida ne'e foin vitoria loloos," dehan nia ba jornalista Jornal INDEPENDENTE, iha resintu UNTL, Kinta (25/09).

LPMV, nia dehan, iha ona odamatan boot atu halakon total, maibeé ejizinsia ba lei númeru 1/2006 kona-ba manifestasaun nia seidauk.

Rate this item
(0 votes)