Print this page

Lú Olo-Alktiri konsidera FALINTIL husi matadalan FRETILIN Featured

By Cristina Ximenes Agostu 21, 2025 178
Foto:INDEPENDENTE. Foto:INDEPENDENTE.

DILI: Prezidente Partidu FRETILIN, Francisco Guterres Lú Olo no Sekretariu Jeral Partidu FRETILIN, Marí Alkatiri, konsidera loron 20 Agostu 1975 loron harii FALINTIL husi matadalan Fretilin, nu'udar povu maubere nia liman kroat liu husi terus no susar.

"20 de Agosto 1975-2025, loron hari FALINTIL husi nia matadalan FRETILIN, nu'udar povu maubere nia liman kroat, liu husi dalan terus, susar no mate FALINTIL kumpre nia misaun ho onra no dignidade, ikus mai sai nafatin matadalan ba F-FDTL, exersitu regular Timor-Leste nian," dehan Lú Olo liuhusi ninian mensajen ba loron FALINTIL ba dala 50, horisehik.

Entretantu, Sekretariu Jeral Partidu Fretilin, Marí Alkatiri, liu husi nia mensajen ba loron FALINTIL tinan 50 hateten, fiar katak barak ne'ebé halo komemorasaun ne'e la hatene istória.

"Tanba ne'e bainhira ita dehan komemora tinan 50 ba FALINTIL, ha'u fiar katak barak ne'ebé agora halo komemorasaun festa bara-barak ne'e la hatene istória," dehan nia.

Alkatiri afirma, funu hahú tanba UDT, mais funu entre maun-alin ne'ebé oho malu, Fretilin responde tanba Governu Portugés, la asume nia responsabilidade atu dezarma UDT. Responde ho kilat mós, funu sai naruk, la'ós funu direitu entre maun, alin, mais sorin uza Timoroan, no sorin fali mós Timoroan, naruk tebes.

Tanba mak dehan konflitu atu hahú ne'e fasil, atu hapara ne'e susar, tanba ne'e ba ema hotu-hotu, FALINTIL agora F-FDTL, la'ós de'it FALINTIL, ka la'ós de'it FDTL.

Nia reforsa, tanba iha tempu UNTAET nian, hakarak hamate tiha FALINTIL, to'o asembleia konstituinte mak Fretilin tau fila fali naran FALINTIL-FDTL, la'ós ema seluk. Tanba iha Aileu bainhira atu disolve FALINTIL, líder na'in rua mak rekuza ba ne'eba.

"Tempu ne'eba ha'u Ministru Xefe ona, ha'u dehan ha'u la ba, se tan mak la ba, Prezidente Lú Olo mós la ba. Sergio Vieira fila husi ne'eba, ko'alia halimar ho ha'u dehan Marí o ba ka la ba FALINTIL laiha oan, ha'u dehan hein mak ita haree," hatete nia.

Tanba ne'e FALINTIL-FDTL ne'e realidade foun ona, maibé tanba FALINTIL mak sai kapitál simbóliku, FALINTIL mak sai, klamar ba buat sira ne'e hotu. Tanba FALINTIL se mak hahoris mak Fretilin duni, harii FALINTIL, tau fila fali FALINTIL nia naran iha konstituisaun, hanesan liga ba FDTL ne'e mak Fretilin nia obra.

"Agora ita haree komemora tiha tinan 50, memória ne'e lakon ona, sasan hotu atu halo foun fali, rekoñese de'it balun mate sira ne'e rekoñese, balun sei moris la rekoñese ne'e mak la loos".

"Ne'e mak horsehik ema husu mai ha'u mensajen ba loron FALINTIL nian, ha'u dehan, eróis, martires fó an ba mate ne'e, ha'u hakruk ba sira nafatin, halo um minute silensiu. Ba sira moris ne'e, ha'u laiha liafuan ba sira," afirma nia.

Nune'e, Alkatiri fó parabens ba hotu-hotu, tanba uluk hatene halo desizaun loloos,  tanba ne'e parabens ba hotu-hotu ne'ebé uluk hahú ho problema, hetan solusaun.

Nia esplika, Fretilin, UDT hamutuk hahú ho problema, maibé hetan solusaun, mais lori tinan naruk tebes. Ho konflitu oi-oin iha luta nia laran, konflitu hahú UDT, Fretilin depois iha Fretilin leet mós konflitu barak tanba kontradisaun.

Maibé, se halo balansu, se buat sira ne'e mak negativu duni, entaun oras ne'e iha la independensia. Se parte negativu ne'e mak todan liu, entaun oras ne'e la independensia.

"Ita tenke rekoñese katak FALINTIL ho Fretilin hamutuk konsege duni halo povu ne'e sai dignu, povu ne'e hakarak hadomi nia an rasik, no hadomi nia rain, no hadomi independensia," argumenta nia.

Nune'e, ne'e valór ida importante tebes, atu rekoñese, se de'it mak sai líder Fretilin nian, iha tempu oin seluk ita rekoñese nafatin, iha fulan Marsu 1981 primeira konferénsia nasionál Fretilin se mak lidera Xanana duni, se mak la rekoñese ida ne'e.

Nia argumenta, depois rona ikus-ikus ne'e Prezidente Repúblika rasik bainhira ko'alia ne'e Fretilin oho ema, atu kompara halo Fretilin ho Indonézia sira. Mais ohin loron lejitimidade ne'ebélaiha ona, ba to'o Mondelo atu haree Nicolau Lobato ema oho.

"Se Fretilin 1975 oho ema, ha'u dehan la oho, tebes duni, ne'e tempu Nicolau Lobato nia lideransa, la'ós Nicolau Lobato fó orden, ha'u la fiar. Bainhira ko'alia hanesan ne'e agora bá buka fali Nicolau Lobato buka lejitimidade, ne'e saida".

"Tanba ne'e ha'u dehan ha'u fó nafatin parabens ba ita hotu, parabens ba jerasaun sira iha tempu ne'eba neim S1 iha, hatene hanoin, parabens ba sira rasik hatene buka solusaun ba konflitu entre maun, alin," reforsa nia.

Maibé, FALINTIL sei nafatin, FALINTIL sei la mate, biar atu halo nusa de'it, ninia klamar ninia espiritu sei moris nafatin hotu-hotu nia leet ne'e mak dezeju.

Tanba situasaun polítika agora ne'e  polítika ida ne'ebé at, grave tebes, mais ne'e normál, ema moris, bainhira moras ona, iis atu kotu, tebe ain, tebe liman, dada iis boot, halo nusa labele ona, iha polítika mós hanesan.

Maibe, bainhira besik ona iis atu kotu polítika, ida-idak komesa ko'alia nara-naran de'it, ne'e iis atu kotu ona ne'e mak hakarak hatete.

"Loloos ne'e mai ha'u hatete, enkuantu Fretilin sei iha, FALINTIL sei moris nafatin, espiritu FALINTIL nian, valór FALINTIL nian, aten brani FALINTIL nian, mai husi Fretilin," esplika nia.

Tauk uza fotografia

Alende, Alkatiri dehan, kona-ba loron 20 Agostu governu la tau ninia fotografia iha baner komemorasaun loron FALINTIL ba dala 50, tanba tauk.

"Ha'u la preokupa ema la tau ha'u nia fotografia ba baner loron 20 Agostu tanba ema tauk ha'u," dehan nia.

Nia hatutan, iha vida oin tolu, ida mak nia vida rasik hanesan ema moris, ida mak nia vida profissionál, ida mak nia vida polítika.

Maibé, ida agora tebe an, tun, sa'e ne'e tanba vida polítika atu to'o rohan ona, la hatene hanoin ona katak tenke hatene hateke ba oin, futuru ne'e sá  legadu mak atu husik ba jerasaun aban bainrua.

"Maibé ha'u líder ida ne'ebé la uza líder seluk ninia imajen dehan ha'u presiza ida ne'e atu iha lejitimidade. Ne'e ha'u la uza, ha'u la gosta tau fotografia. Tanba ne'e ha'u úniku Primeiru Ministru ba dala rua ninia fotografia ofisiál laiha, balun ne'e foin sa'e de'it, fotografia foun," hatutan nia.

Maibé, la'ós Primeiru Ministru, Prezidente Repúblika de'it, agora to'o Sekretáriu Estadu mós tau fotografia boboot, ne'e saida. Maibé agora Prezidente Repúblika rasik hatete, fó bisikleta ba sekretáriu estadu sira.

Rate this item
(0 votes)