Print this page

Hafoin diskuti ho KI, SEKomS elimina artigu 38 B husi esbosu Lei KomSos Featured

By Cesarina de Carvalho Agostu 15, 2025 177
Foto:Media Konsellu Imprensa. Foto:Media Konsellu Imprensa.

DILI: Enkontru entre Konsellu Imprensa ho Sekretariu Estadu Komunikasaun Sosial hodi diskuti kona-ba proposta alterasaun Lei Komunikasaun Sosial hamosu rezultadu pozitivu. Mosu konkordansia atu elimina artigu 38 B ne’ebé koalia kona-ba Responsabilidade Penal.


Sekretariu Estadu Komunikasaun Sosial (SEKomS), Expedito Loro Dias Ximenes hatete, média mak pilár importante demokrásia nian no konstrusaun estadu. Tan ne’e, média mós tenke iha regulamentasaun ne'ebé tenke forte atu bele proteze no bele asegura iha nia servisu lorloron nian.
Revizaun ne’ebé halo, nia dehan, ho objetivu atu asegura servisu orgaun komunikasaun sosiál no laiha intensaun nein uitoan atu hamate liberdade inprensa no atu kriminaliza produtu jornalistiku.
“Tanba iha espekulasaun barak ne'ebé la tuir ona kontestu lei ne'ebé sei vigora mak ami hanoin katak atu bele proteze jornalista sira hanesan informador, edukador ba iha ita-nia rai, mak governu liu husi SEKomS ho KI konkorda atu artigu 38 B ami simplifika, ami hasai tiha, ami elimina tiha esplikasaun detallu ida iha 38 B", dehan Expedito, iha palasiu governu, Kinta (14/08).
Tuir nia, loloos esbosu lei ne’e dokumentu ofisial governu nian ne’ebé labele públika, maibé ema balun públika ona no sai ona diskusaun públiku.
“Tuir loloos esbosu ne'e dokumentu ofisiál governu nian ne'ebé ke labele sai ba li'ur, mais komu iha ema balun ke fó sai tiha ona ba li'ur i iha tiha ona diskusaun ba públiku i pareser husi públiku sira ne'e balun halo espekulasaun oioin, i tanba balun seidauk lee lei ne'ebé vigora hela, entaun sira-nia komentáriu sira ne'e bele dehan katak dala-barak fora husi kontestu,” dehan nia.
Diskusaun ne’ebé halo ho KI, nia dehan, amigavel no nakonu ho kualidade espresaun, no idaidak hato’o ninia hanoin no prespetiva. Ikus mai konkorda hodi elimina artigu 38 B ne’ebé sai polemika.
Expedito afirma, SEKomS ho KI konkorda atu elimina artigu 38 B tanba tauk ema espekula hodi difikulta fali jornalista sira-nia atividade iha terrenu.
Iha revizaun ne'e, artigu 38 B mak hasai maibé artigu ida fó kompetensia ba KI atu halo monitorizasaun ba produtu jornalistiku iha plataforma online sei nafatin enkaixa ba revizaun lei KomSos.
Hafoin remata diskusaun sira, nia hatete, esbosu lei ne'e sei lori ba Konsellu Ministru (KM) atu apresia no bele fó hanoin balun hafoin lori ba Parlamentu Nasionál (PN).
"O que sertu mak revizaun ne'ebé halo dadaun ho konkordansia entre Governu ho KI revizaun ida-ne'e sei la kriminaliza produtu jornalistiku," nia afirma.
Iha fatin ketak, Prezidente KI, António Cesar Mali hatete, iha enkontru ne’e SEKomS esplika katak laiha intensaun atu kriminalija produtu jornalistiku maibé ho intensaun atu proteje liu tán midia sira.
Iha diskusaun ne’e, Cesar dehan, iha konkordansia atu hasai artigu 38Tamba ne'e sira hotu iha desizaun katak mantein lei ezistensia no propoin hasai tiha esbosu lei nu. 38 B, atu labele mosu konfuzaun no polemika ba orgaun sosial sira hotu, entaun razau B.

PR Horta: Se la elimina, ha’u veta
Prezidente Repúblika, José Ramos Horta, agradese ba SEKomS ne’ebé elimina ona artigu kona-ba Responsabilidade Penal iha esbosu lei KomSos molok tama iha faze diskusaun.
"Ne'e Expedito mak halo, ha'u-nia alin Expedito ne'e ema di'ak, elimana ona esbosu lei ne'e, tanba se sira la elimina, mai ha'u veta esbosu lei artigu 38 B kona-ba kriminaliza produtu jornálistiku nian ne'e," dehan PR Horta hafoin enkontru semanál ho PM Xanana, iha Palásiu Prezidensiál Bairu-Pite, Kinta (14/08).
Tuir PR Horta, governu bele halo lei saida de'it maibé labele halo lei ho hanoin atu hamate servisu jornálistiku.
"Bom, bá ha’u Governu bele halo lei oioin maibé labele halo lei ne'e hodi hamate liberdade imprensa. Se lei, dekretu lei ruma mai mak ha'u haree ke atu kontrola fali mídia, atu halo difisil ba mídia nia servisu, hanesan ita-boot, ha'u veta," deklara Horta.
Entretantu, artigu 38 B ne’ebé elima ona mak:
1. Publikasaun ka transmisaun testu ka imajen sira liu husi mídia sosiál, ne’ebé ofende patrimóniu legál sira ne’ebé hetan protesaun kriminál, hetan kastigu iha termu jerál, sein prejuizu ba dispozisaun sira lei ida ne’e nian, no ninia apresiasaun sai hanesan responsabilidade tribunál judisiál sira nian. (A publicação ou transmisão de textos ou imagens através de meios de comunicação social, que ofenda bens jurídicos penalmente protegidos, é punida nos termos gerais, sem prejuízo do disposto na presente lei, sendo a sua apreciação da competencia dos tribunais judiciais).
2. Autoria ba krime sira ne'ebé komete liuhosi mídia iha see de'it mak kria testu, imajen ka lian ne'ebé nia publikasaun ka transmisaun konstitui ofensa ida hasoru patrimóniu legál sira ne'ebé proteje hosi provizaun kriminál sira. (A autoria dos crimes cometidos através de meios de comunicação social cabe a quem tiver criado o texto, imagem ou som cuja publicação ou transmissão constitua a ofensa dos bens jurídicos protegidos pelas disposições penais)
3. Iha kazu sira kona-ba publikasaun la ho konsentimentu, autór krime nian mak ema ne'ebé promove krime ne'e. (Nos casos de publicação não consentida, é autor do crime quem a tiver promovido)
4. Diretór, adjuntudiretór, sub-diretór ka see de’it mak espesifikamente troka sira, nune’e mós editór, iha kazu publikasaun la’ós periódika, ne’ebé la kontra, liu husi asaun adekuada, kometimentu krime liu husi imprensa, karik nia bele halo nune’e, hetan kastigu ho pena sira ne’ebé prevee iha tipu legál korrespondente, hamenus ho datoluk ida ho sira-nia limite. (O diretor, o diretor-adjunto, o subdiretor ou quem concretamente os subtitua, assim como o editor, no caso de publicação não periódicas, que não se oponha, através da ação adequada, a comissão de crime através da imprensa, podendo faze-lo, é punido com as penas cominadas nos correspondentes tipos legais, reduzidas de um terço nos seu limites).
5. Iha kazu deklarasaun sira ne'ebé reproduz ho loloos ne'ebé halo husi ema sira ne'ebé devidamente identifikadu, ema sira ne'e de'it mak bele responsabiliza, eseptu sira-nia konteúdu konstitui instigasaun hodi komete krime. (Tratando-se de declaração corretamente reproduzidas, prestadas por pessoas devidamente identificadas, só estas podem ser responsabilizadas, a menos que o seu teor constitua instigação a prática de um crime)
6. Rejime previstu iha numeru ne’e aplika mós ba artigu opiniaun sira, naran katak sira-nia autor hetan devidamente identifikasaun. (O regime previsto no numero aplica-se igualmente em relação aos artigos de opinião, desde que o seu autor esteja devidamente identificado).
7. Ema hotu-hotu ne'ebé, iha ezersísiu profisaun nian, hetan de'it intervensaun téknika, subordinada ka rutina iha prosesu preparasaun ka produsaun publikasaun ne'ebé kontein hakerek ka imajen polémika ne'e hetan izensaun hosi responsabilidade kriminál. (São isentos de responsabilidade criminal todos aqueles que, no exercício da sua profisão, tiveram intervenção meramente técnica, subordinada ou rotineira no processo de elaboração ou dufução da publicação contend o escrito ou imagem controvertidos).

Rate this item
(0 votes)