Iha diskusaun Komisaun Revizaun Orsamental iha tinan 2024 ba Ministériu Saude nia orsamentu iha Orsamentu Jeral Estadu (OJE) 2025, mosu konkordansia atu aloka orsamentu $1.374.319,40 iha kategoria kapital menor. Orsamentu ne’e atu uza ba sosa ekipamentu sira, inklui mós karreta ambulansia multifunsaun.
Bazeia ba planu ida ne’e, iha inisiu tinan 2025, Diresaun Nasionál Administrasaun Lojistika no Patrimoniu (DNALP)-MS, hato’o espesifikasaun husi ambulansia multifunsaun 11 ba Unidade Aprovizionamentu Sentral (UAC).
Iha 26 Fevereiru 2025, UAC hato’o karta ho númeru referensia 126/MS-DNALP/DUAC/II/2025, ba Ministra Saude, Elia A.A dos Reis Amaral, atu hetan aprovasaun nune’e bele prosesa ona tenderizasaun.
Iha karta ho asuntu: Submete Espesifikasaun ne’e, UAC aprezenta espesifikasaun ba ambulansia multifunsaun ho marka Toyota unidade 11.
Prosesu ne’e ikus mai ‘paradu’ tanba Ministra Elia la aprova.
Iha 26 Juñu 2025, MS liu husi Unidade Aprovizionamentu Sentral (UAC) hasai avizu tenderizasaun, ne’ebé asina husi Diretór UAC, Luis Norberto da Cruz, ba ambulansia multifunsaun hitu no aumenta mós ho karreta operasional ida ho marka Land Cruiser.
- Kareta Multifunsaun Hiace/Equivalente (RDTL-MS-UAC-KP-25-171)
- Kareta Multifunsaun (RDTL-MS-UAC-KP-25-172)
- Kareta Multifunsaun VIP (RDTL-MS-UAC-KP-25-069)
- Kompras Kareta Land Cruiser Equivalente (RDTL-MS-UAC-KP-25-174).
Iha 25 Agostu 2025, Diretór UAC hasai avizu ba kanselamentu tender ba projetu tolu.
- Kareta Multifunsaun Hiace/Equivalente (RDTL-MS-UAC-KP-25-171)
- Kareta Multifunsaun (RDTL-MS-UAC-KP-25-172)
- Kareta Multifunsaun VIP (RDTL-MS-UAC-KP-25-069)
Molok hasai avizu ba kanselamentu projetu tolu ne’e, iha 21 Agostu 2025, UAC publika manan-nain ba tender sosa Land Cruiser unidade ida ho folin $140,000, ne’ebé manan husi kompaña Revolta Alta Graça, Unipesoal, Lda.
Iha 04 Setembru 2025, Ministériu Saude selebra kontratu ho kompaña Revolta Alta Graça, Unipesoal, Lda. ba projetu sosa karreta Land Cruiser.
Iha kontratu ho númeru: RDTL-MS-UAC-KP-25-174 ne’ebé asina husi Ministra Elia no Diretór Kompaña, Xander Maria A. da Costa Serrano, ne’e valor kontratu mak $140,000.
MS halo promesa
Iha 10 Outubru 2025, Diretór Jeral Servisu Korporativus, MS, Narcicio Fernandes, esklarese katak, iha inisiu bainhira halo planu ba tinan 2025 nian, MS tau duni planu sosa ambulansia multifunsaun no karreta operasional.
Bazeia ba planu ida ne’e, iha 26 Juñu MS loke prosesu tenderizasaun ba multifunsaun no karreta operasional.
Maibé iha prosesu tenderizasaun ne’e, Narcicio dehan, kompaña sira ne’ebé konkore aprezenta kustu ne’ebé boot liu kompara ho montante orsamentu ne’ebé MS iha. Ho nune’e, MS deside kansela metodu aprovizionamentu.
“Ministériu da Saude deside kansela metodu aprovizionamentu, laos kansela atu la sosa ambulansia, lae, i ambulansia mantein sei sosa, ami sei sosa montante hitu ne’ebé mak sei mai,” dehan Narcicio liu husi konferensia imprensa iha edifisiu MS, Kaikoli.
Tuir Narcicio, MS sei iha limitasaun ba ambulansia multifunsaun, tan ne’e MS nunka kansela sosa multifunsaun.
“Karreta ne’e sei mai, espera antes Dezembru karreta ambulansia sira sei to’o hotu mai.”
Hatan kona-ba MS loke fali ona prosesu tenderizasaun?, DJ ne’e hatan katak, “Iha tiha ona, hein atu prosesu ne’e ambulansia mai tanba prosesu tender ne’e iha tiha ona.”
Kona-ba MS publika ona tenderizasaun foun ba sosa ambulansia multifunsaun, Narcicio dehan ida ne’e iha kestaun tipu jestaun aprovizionamentu nian.
“Maibé garante katak ambulansia ne’ebé mak planu orsamentu alokadu tenke mai antes Dezembru,” dehan nia.
Kona-ba orsamentu ne’ebé MS aloka ba sosa ambulansia hitu, DJ ne’e informa, osan hamutuk rihun $700 resin, kompostu husi rihun $231 resin ba multifunsaun tolu (3) no rihun $400 resin ba multifunsaun neen (6).
“Iha (rihun) $231 ba iha (multifunsaun) tolu, i maizumenus (rihun) $400 i tal ba karreta (multifunsaun) neen,” nia informa.
AJAR la fiar Dezembru multifunsaun to’o
Peskizadór Asia Justice And Rights (AJAR), Inocencio de Jesus Xavier la fiar ho promesa MS kona-ba multifunsaun ne’ebé sei to’o iha fulan Dezembru ne’e.
"Ha'u la fiar fulan Dezembru ne'e multifunsaun atu mai tanba sira laiha planu adekuadu, to'o iha dalan klaran muda buat ne'e tuun-sa'e, signifika sira ne'e falla iha planeiamentu no identifikasaun ba prióridade sira tuir sira-nia planu ezekusaun orsamentál liga ho sosa multifunsaun ne'e," dehan Inocencio ba jornalista Jornál INDEPENDENTE, iha nia kna'ar fatin, Segunda (27/10).
Nia fiar katak nultifunsaun sei la mai fulan Dezembru tanba karreta ne’e laos produs iha Timor-Leste.
“Karreta ne'e tenke mai husi li'ur, se mai husi li'ur ha'u la fiar karreta multifunsaun ne'e to’o iha tempu ne’ebé Direitór Jerál Ministériu Saúde hatete ne'e," katak nia.
Inocencio kestiona mós deklarasaun husi DJ MS kona-ba kanselamentu ba metodu aprovizionamentu.
“Nia kansela fali matadalan ka metodu aprovizionamentu nian depois nia uza aprovizionamentu ida ne'ebé atu fó ba nia kompeténsia hodi deside buat sira hanesan ne'e? Tentativa mudansa sira ne'e atu loke dalan ba desizaun sira ne'ebé la kumpre regra.”
"Iha planu hanesan ne'e depois ne'e tentativa ne'ebé bele fó prejuizu boot ba estadu, tanba ita vióla ona regra signifika ita impoin ona ita-nia hakarak, se ita impoin ona ita-nia hakarak, prosesu hotu-hotu la tuir lei nia hakarak," nia argumenta.